Балалықтың қылығы мен былығы

Бала күнімізде алюминий сым темірден трактор жасап ойнайтынбыз. Кәдімгі трактордың сұлбасына келтіреміз. Сым темір молырақ болса төрт дөңгелекті етеміз, ал аз болса екі дөңгелекті етеміз. Көбіне екі дөңгелек етіп жасаймыз. Өйткені майыспай, қисаймай жақсы жүреді. Артына жалғайтын тіркемелерін (прицеп) жасаймыз. Мен үйде ер балалардың ортасында өскеннен кейін ба осындай ойындар ойнауға бейім болдым. Трактор жасауға бір күн уақыт кетеді. Себебі әрқайсымыздың жасымызға сай үйдің тірліктері бар. Ол тірліктерді бала болсақ та жауапкершілікпен атқарамыз. Содан қол тимей кетеді. Ол уақыттарда қазіргі балалардай теледидарға немесе телефонға телміру деген жоқ. Шаруаларды жасап тастап босай сала емін-еркін ойынға кірісеміз. Далада көшенің барлық  балаларымен у да шу болып ойнаймыз да жатамыз. Еркіндік деп осыны айтуға болады. Ешқандай қорқыныш жоқ, үрей жоқ. Телефонымды сындырады немесе чипсы жемедім, кола ішпедім, паркке қыдырмадым, ананы-мынаны кимедім деген сияқты ешкімге реніш те жоқ. Анаңның табаға салған нанынан бөліп аласың да қатырған шекерден  ішіндегі тоқпақтайын таңдап алып жүгіріп кете бересің. Арасында жүгіріп келіп су, айран, ашыған ішіп кетесің.Ауылда ойынның түр-түрі бар. Соның ішінде бүгінгі ойын «Тракторшылар» ойыны. Алюминий сым темірден тракторларды жасап аламыз. Жасаған тракторымыздың екі дөңгелегін байланыстыратын бөлігіне қатты қағаз орап жібереміз де сым темір арқылы өзіміздің бойымыздай болатын және жалғанған тіркемелерге кедергі келмейтіндей етіп таяқ бекітеміз. Ол таяқтың басына дөңгелекті бұрып отыратын басқару дөңгелегін (рулевое колесо) орнатамыз. Барлығын сол сым темірмен бекітеміз. Трактор дайын. Трактор жасау үшін сым темір табу қиындау болатын. Бір күні біздің көшенің балаларының бірі көп сым темір алып келеді. Қайдан алдың дегендерге «жүріңдер көрсетемін» деп ертіп кетеді. Сөйтіп барлығы сым темірге қарық болып оралады. Сол күні кешкі асты алдымызға ала бергенде ауылдағы бір әже кіріп келді. Амандық-саулық сұрасқаннан кейін әкеме қарап «мына балаларыңның құлағын кесейін деп келдім» деді. Інілерім әкемнің артына тығылды. Сөйтсек бұлар сым темірдің барлығын жаңағы әженің үйінің торлап жасап қойған жаздық қой қорасынан ағытып алып кепті.  Алғанда да енді қой тұрмақ сиыр қамасаң да шығып кететіндей қылып шешіп алған ғой. Содан әкем біреудің затын рұқсатсыз алуға болмайды деп түсіндірді. Осындай да қызық болған. Әже балалары сым алған барлық үйге кіріп солай айтып шығыпты. Қатты ұрыспады. Тек еміс-еміс есімде: «сымда тұрған ешнәрсе жоқ қой, қарағым, тек балалар жаман әдет алып кетпесін деген ғой менікі әшейін» деп әкеме айтып жатырғаны. Пейілі кең әжелерім-ай!!!
Аналарымыз түскі уақытта үйге қуып тығып ұйықтатады. Бізде қайдағы ұйқы. Күні бойы тынымсыз жүрген анамыздың көзі ұйқыға кетті-ау деген кезде ақырын басып үйден шығып аламыз. Тракторларымызды алып шарбақтан шыққанша сыбырласып сөйлесеміз. Бірнеше үйден бір мезетте оншақты бала шығамыз. Содан ақылдасып екі ферманың арасына жүк тасымалдаймыз. Бригадир, механик, шөп тиеуші деген сияқты мамандарды сайлап аламыз. Ең таласқа түсетіні ол – тракторшы болу. Бірақ біз ұйымшыл едік. Кім қай күні қай қызметті атқаратынын келісіп аламыз. Баламыз ғой. Күн санауды дұрыс біле бермейміз. Бүгін мен ертеңді білеміз. Қалған күн санауымыз екі рет ұйықтағаннан кейін, үш рет ұйықтағаннан кейін деп есептеледі. Сол уақытта тракторшы қызметі беделді қызмет па, әлде нағыз еңбектің бағаланған заманы ма білмеймін, әйтеуір тракторшы болу бір мәртебе еді балаларға. Тракторшылар сыйлы еді.
Сонымен басқару дөңгелегі тракторшының иелігінде болады. Бірнеше трактор бар. Ал сайлап алынған қызметкерлер тракторшының қасында кабинада отырғандай соған ілесіп жүгіріп отырады. Оңға бұрылса оңға, солға бұрылса солға бұрылады, тоқтаса тоқтайды. Бұл бір өзінше тәртіп. Үйден қашып шыққандықтан үйден алыстан айналып өтіп жүреміз. Жақындауға болмайды ұсталып қалуымыз мүмкін. Қашып шыққаннан біреу ұсталса бітті қалғанымыз ойнамаймыз. Үйдің көлеңкесінде қайтып шыққанын күтеміз, шықпаса бәріміз қайта кездесетін уақытты белгілеп үйімізге тараймыз. Уақыт сол – ертеңгі түстегі қашып шығу. Бір кереметі кешкілік басқа ойын ойнаймыз. Сол уақытта түстегі болған жағдай ұмытылып кетеді де бірақ ертеңіне түсте есімізге түсіп уәдемізді орындаймыз. Кешікпейміз ғой және. Дәл уақытысында кездесеміз.
Жүк тасымалдау кезінде тіркемедегі жүгімізге бір жағдай болса, жасалған тракторлардың сымы қиылса сайлап алған бригадирге айтамыз, содан механигіміз бар бәріміз жабылып жөндеуге кірісеміз.
Екі ферманың ортасына не тасиды деп ойлап отырған шығарсыз!? Таситынымыз – адыраспан. Кәдімгі адыраспан. Адыраспан ауылға жақын маңайда өседі. Және тез жұлынады. Не тасып жүргенімізді үлкендер білмейді. Ең алдымен дәндерін алма деп теріп жинап аламыз. Дәнін бөлек тиейміз. Одан соң адыраспанның өзін жұлып тиеп байлаймыз. Тіркемелерімізді тіркеп алып екінші фермаға біріміздің ізімізден біріміз жүріп отырамыз. Бұл да бір тәртіп. Фермамыз ауылдың ана басындағы ақ топырақтың іргесі мен мына басындағы ақ топырақтың іргесі. Жоқ дегенде екі барып екі қайтамыз. Адыраспан негізі улы өсімдіктің бірі ғой. Әсіресе қурамаған кезінде. Сол адыраспанның иісінен басымыз айналып үйдің көлеңкесіндегі топырақтың үстіне құлай кетеміз. Қырық градус ыстықта салқын тамда ұйықтамай не басымызға күн туып осылай тапа-тал түсте ойнайтынымызға таңғаламын кейде.
Кейін адыраспан киелі шөп екенін, жұлуға болмайтынын білгеннен кейін жұлмайтын болдық.
Шіркін, сол балдай тәтті балалық деген алаңсыз бейқам әлемге бір сәтке барып қайтар ма еді....
 
Г.Махсұт