Оқушы неге ақылы курсқа барады?

«Ұстаз айлығы 1 мың долларға жеткенде оқушылардың ақылы орталыққа баруы әділетсіздік. Құрметті ұстаздар, жалақыны не үшін алып жүрсіздер?». Жақында әлеуметтік желіде Марғұлан Ермағанбетұлы деген азамат көптің көңілінде жүрген осындай сұрақты қойыпты. Мұғалім ретінде осыған жауап бергім келді.

Марғұлан айтқан мәселеге қа­тысты ютубта ойын білдірген Аятжан Ахметжан оқушылардың ҰБТ-ға да­йындайтын ақылы курсқа жаппай бет бұруына мұғалімдердің біліксіздігі себеп дей келе, мектептен ҰБТ-ның жауапкершілігін алып тастаудың да бұған теріс әсері болғанын айтыпты.

Аятжанның мектептен ҰБТ-ның жауапкершілігін алып тастағаны дұрыс болмады дегеніне келісемін. Ал оқушылардың ақылы курсқа баруына мұғалімдердің біліксіздігі себеп деген пікірі біржақты айтылған деп ойлаймын. Өйткені ақылы курстар болмай тұрған кезде де оқушыларды жоғары оқу орнына дайындаған мұғалімдердің біразы әлі де бар.

Бұған басты себептің бірі – жаңар­тылған бағдарламамен бірге енген қосстандарттық деп есептеймін.

2017 жылы Назарбаев зияткерлік мектебі мұғалімдері біздің Сырым ауда­ны орталығына келіп, жаңартыл­ған білім мазмұнының ерекшеліктері туралы семинар өткізді. Бұл біздің соған көшкенімізге 2 айдың шамасы енді болған кез еді. Сол екі айдың ішінде жаңартылған білім мазмұны бойынша оқыған оқушылардың алдынан ҰБТ кезінде оқулықтағы қам­тылмай кеткен жерлерден санда­ған сұрақтың шығатынын түсінген едім.

Міне, өзіміздің ауданымыз бен көршілес Қаратөбе ауданының мұға­лімдеріне НЗМ-нің айтулы педагогтері өткізген семинарда мен соны айтқан болатынмын. Бірақ сұрағыма мардымды жауап болған жоқ.

Көп ұзамай-ақ ойымның дұрыс екенін уақыт көрсетті. Қазіргі жаңар­тылған бағдарламада оқу мақсаттары бойынша сабақ өтеді де, сабақ бары­сында ең басты мәселелер ғана қамты­лады. Ал ҰБТ-да керісінше бір тақы­рып бойынша бірнеше сұрақ келеді. Сосын мектептен алғаны жоғары оқу орнына түсуге толық жарамаған оқушы амалсыз ақылы курсқа барады.

Тағы бір мәселе – оқушылардың көбі 11-сыныпқа келгенде ғана бо­лашақ мамандығын таңдайды. Сол кезде өзі бұрын химия мен биология­ны жарытып оқымаса да грант көп деп, сол пәндерді таңдайды. 10 жыл бойы үлгерімі үш болса да, университетке түскісі келетіндер көп. Мұндай оқушылар біз тұрмақ, ақылы курстың өзінен де нәтиже көрсетіп жатпағанын көріп жүрміз.

Бұдан 5 жыл бұрын бір байқаға­ным, ақылы курста әр күні өткен тақы­рып бойынша оқушыға сұрақ қоры беріліп, соны ертесіне тест түрін­де тексеріп отырады екен. Егер бел­гілі бір пайызын жинамаса, айып кәр­тішкесін алады да, қатарға ілесе ал­маған аутсайдерлер курстан шығады.

Қазір пайданы ойлаған оқу орта­лықтарының барлығы бірдей солай жасамайтын да шығар. Бірақ мектеп мұғалімі мұндай әдісті қолдана алмайды. Сосын ютубтағы ақылы курстар барлығын слайдқа салып тастағаны болмаса, бізден алып бара жатқан артықшылығы жоқ екенін байқадым. Бірақ курсқа ақы төлейтін болғасын, оқушылар тырысады.

Бірде университеттегі ұстазым Бақтылы Сансызбайқызы жоғары оқу орнына келген студенттердің базалық білімі өте төмен болғандықтан, дәрісті тарихтың әліппесінен бастауға тура келетінін айтып, қынжылыс білдірді. Бұрын бұлай болмаған еді деп, мектепте не болып жатқанын сұрады.

2017 жылы жаңартылған білім мазмұнына көшкенге дейін оқушылар күн сайын сабақ айтатындықтан, өткен тақырыпты түгел оқып келетін. Қазіргі бағдарламада бір сабақта оқулықтың әр жерінен үзіп-жұлып 2-3 тапсырма орындайды. Жаңа бағдарламаның талабы солай. Мұның бір кемшілігі тақырып түгел қамтылмай, ҰБТ-да қиналу содан болады.

Екі жылдай бұрын ұлттық білікті­лік тестін тапсырған кезімде, жоғары оқу орнын бітіріп жатқан жас жігітпен сөйлестім. Қазылар құрамында болған мені тарих пәні олимпиадасына қа­тыс­қан кезінен біледі екен. Содан қазір­гі жаңартылған бағдарламаның ерек­шелігін сұрады. «1789 жылы бур­жуа­зиялық революция басталған елді айтшы» дедім. «Франция» деп мү­­дір­мей, дұрыс жауап берді. «Енді бур­­­жуа­зия деген кім, буржуазиялық рево­лю­циядан кейін қоғамда қандай өзгеріс болады?», деген сұрағыма жауап болмады.

Жаңартылған бағдарламаның артық­­шылық жағы дегенде, жерлес інім­мен болған сол әңгіме есіме түсе­ді. Буржуазиялық революцияны ­уни­вер­ситеттің тарих факультетін біті­ріп жатқан жас маман білмесе, біз соны 7-сыныптың оқушысына түсіндіруге мәжбүрміз. Ал соны оқушылар толық түсініп жатыр деп те айта алмаймыз. Ендеше нәтиже­сі көрінбейтін ондай бағдарлама­дан бүкіл тақырыпты түгел қамтып оқитын бұрынғымыз жақсы емес пе екен деген де ой келеді. Бірақ бүкіл өркениетті елдер көшінен қалмау үшін жаңартылған бағдарламаны оңтайландыру қажет. Соның ең бастысының бірі – бағдарламаны когнитивтік жүктемеге, яғни баланың жас деңгейіне негіздеу керек. Бөлім бойынша жиынтық бағалау мен тоқсандық жиынтық бағалауды жой­мағанмен де реттемесе тағы болмайды. Әйтпесе оқушының мектептен дүбәра болып шығуы тоқтамайды. Сөйтіп, мектептен кейін университетте жоғарыда ұстазым айтқан проб­лемаға ұласады.

Атам қазақта: «Былай тартсаң, өгіз өледі, былай тартсаң, арба сынады», деген сөз бар. Қазіргі орта білім беру жүйесі сондай күйді кешіп отыр. Жаңартылған бағдарлама бол­са, ұлттық бірыңғай тестпен сәй­кес­пейді. Өмірде қолдана алмайтын жаттанды біліммен де алысқа бармаймыз. Сондықтан Оқу-ағарту министрлігі бұл мәселеге назар аударып, тығырықтан шығар жолды табуы керек. Өйтпейтін болса, мектептерге 10-11-сыныпта басқа пәндерді, стандартты жинап қойып, ҰБТ-мен айналысудан басқа амал қалмайды. «Оқушысы ақылы курсқа баратын мұғалімнің көк тиындық құны жоқ» деген көпшіліктің сынынан басқаша құтылу мүмкін емес.

Серік МАРКСҰЛЫ,

тарих пәні мұғалімі

Батыс Қазақстан облысы

Ақпарат көзі: egemen.kz
Фото: Нұрболат Нұржаубай