МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ УЗУАЛДЫ ЖӘНЕ ОККАЗИОНАЛДЫ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР
ҒТАМР (МРНТИ)
МАҚАЛА ТАҚЫРЫБЫ: МАҒЖАН ЖҰМАБАЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ УЗУАЛДЫ ЖӘНЕ ОККАЗИОНАЛДЫ ҚОЛДАНЫСТАҒЫ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР
Жалғас Мерей
Қорқыт Ата атындағы ҚУ
КЯЛ-23-5 оқу тобының студенті,
Сарышова Күлдірсін Сейтжанқызы
Ғылыми жетекші - ф.ғ.к.,
Қорқыт ата атындағы Қызылорда
университетінің қауымдастырылған профессоры
Аңдатпа: Бұл мақалада МағжанЖұмабаев шығармаларындағы фразеологизмдердің стильдік және көркемдік ерекшеліктері қарастырылады. Ақын тіліне тән тұрақты тіркестердің мағынасымен қызметіт алданып, поэтикалық стильдің даралығы ашылады.
Кілтсөздер: МағжанЖұмабаев, фразеологизм, стиль, поэзия, көркемдік.
Аннотация: В данной статье рассматриваются стилистические и художественные особенности фразеологизмов в произведениях Магжана Жумабаева. Анализируются значения и функции устойчивых выражений, раскрывается индивидуальность поэтического стиля.
Ключевыеслова: МагжанЖумабаев, фразеологизм, стиль, поэзия, художественность.
Abstract: This article examines the stylistic and artistic features of phraseological units in the works of MagzhanZhumabayev. The meanings and functions of idiomatic expressions are analyzed, revealing the uniqueness of poetic style.
Keywords: MagzhanZhumabayev, phraseologism, style, poetry, artistry.
КІРІСПЕ
Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі Мағжан Жұмабаевтың шығармалары поэтикалық тереңдігімен, ұлттық рухты дәріптеуімен ерекшеленеді. Оның өлеңдеріндегі тілдік ерекшеліктер, әсіресе фразеологизмдердің алатын орны мен қызметі – зерттеушілер назарын аударатын өзекті тақырыптардың бірі. Мағжан қолданған тұрақты сөз тіркестері оның көркемдік әлемінің тұтас бір бөлшегі ретінде қарастырылады.
Қазақ әдеби тілінің байлығы тұрақты тіркестердің (фразеологизмдердің) қолданылуы мен тығыз байланысты. Мағжан Жұмабаев – қазақ поэзиясында өзіндік стилімен ерекшеленетін ақындардың бірі. Оның шығармаларындағы узуалды (әдеттегі) және окказионалды (контекстке байланысты жаңаша өзгерген) фразеологизмдер ақынның тілді керекшелігін тануға мүмкіндік береді.
Узуалды фразеологизмдер халықарасында қалыптасқан, тұрақты мағынасы бар тіркестер болса, окказионалды фразеологизмдер белгілі бір мәтін ішінде авторлық жаңашылдықпен қолданылады. Мағжан Жұмабаев шығармаларындағы мұндайтілдік құбылыстарды талдау ақынның поэтикалық тілін, оның шығармашылық ерекшелігін, ұлттық танымға қосқан үлесін тереңірек түсінуге көмектеседі. Сонымен қатар, Мағжан Жұмабаевтың поэзиясында фразеологиялық тіркестерді жаңа мән-мағынада қолдану ақынның тілдік даралығын айқындайтын маңызды факторлардың бірі ретінде бағаланады. Әдеби тілді түрлендіріп, көркемдік құралдарды жаңа деңгейге көтерген ақынның шығармаларындағы узуалды және окказионалды тіркестерді салыстыру оның поэтикалық шеберлігін жан-жақты сипаттауға мүмкіндік береді. Ақынның сөз өрнегін саралау барысында оның ұлттық мұрамен жеке авторлық стильді ұштастыра отырып, қазақ әдеби тілінің мүмкіндіктерін кеңейтудегі рөлін анық байқауға болады. Мағжан Жұмабаевтың фразеологиялық тіркестерді қолдану ерекшеліктерін зерттеу арқылы оның шығармашылық болмысын ғана емес, жалпы қазақ поэзиясының көркемдік деңгейін бағамдауға да негіз қаланады.
Мағжан Жұмабаевтың шығармаларындағы фразеологизмдерді талдау оның поэтикалық тілінің құрылымын, көркемдік тәсілдерін және ұлттық танымға қосқан үлесін жан-жақты зерттеуге мүмкіндік береді. Ақынның поэзиясында кездесетін узуалды фразеологизмдер халықтық тіл байлығын сақтайды.
1-ТАРАУ. Фразеологизм ұғымы және көркем әдебиеттегі орны
Фразеологизм – мағынасы жағынан тұтас бір ұғымды білдіретін, кемінде екі не одан да көп сөздің тұрақты бірігуі. Яғнифразеологизмдеркомпоненттерітұрақтықалыптасқан, олардыңжекемағыналарынанбөлектұрып, тұтастіркесретіндебіртұтасжаңамағынабереді. Фразеологизмдерге тілдегі идиомалық тіркестер, тұрақты сөз орамдары, қанатты сөздер мен мақал-мәтелдер де жатады. Мысалы, қазақ тіліндегі «ат-тонын ала қашу» – сөзбе-сөз мағынасы «атымен тонын алып қашу» болғанмен, тұрақты тіркес ретінде «қашып құтылу, безіну» деген тұтас астарлы мағынаны білдіреді. Фразеологизмдерге осындай астарлылық, бейнелілік тән; олар тілде қалыптасқан метафоралық бейнені, тұрақты мәнерлілікті сақтайды. Бұл тұрақты тіркестер тілдің бейнелілігін арттырып, айтылатын ойды әсерлі жеткізуге қызмет етеді.
Фразеологизмдердің әдеби шығармалардағы орны айрықша. Тұрақты тіркестер кез келген тілдің көркемдігіне әр беріп, ойды оқырманға ұғынықты да әсерлі етіп жеткізудің құралы болып саналады. Ғылыми еңбектерде «әдеби шығарма мен фразеологизмдер – ажырамас бірліктер» екені атап көрсетілген: әдеби тіл байлығының бір көрінісі ретінде фразеологизмдер жазушының сөз қолданысын байытып, шығарманың көркемдік қуатын арттырады. Фразеологизмдердің қайнар көзі – халық тілімен фольклоры. Сондықтан көркемәдебиеттежиіқолданылатынтұрақтытіркестершығармағаұлттықболмыс, тұрмыс-салттыңнақышыненгізіп, оқырманғананымдыәсерқалдырады. Мысалы, халықмақал-мәтелдеріменидиомаларынпайдалануарқылыақын-жазушыларкейіпкердіңмінез-құлқын, көңіл-күйіннемесеоқиғамәнінбірдентанытады. Фразеологизмдерқысқаданұсқатүрдетереңмазмұнбереалады, соларқылыкөлемдіойдышағынтіркескесыйғызып, шығарманыңидеясыншоғырландырыпкөрсетеді. Қысқасы, фразеологизмдер – тілдіңбейнелілігінқалыптастыратынкөркемдегішқұралдардыңбіріжәнеәдебиеттегістильдікқызметіасамаңыздыэлемент.
XX ғасырдыңбасындағықазақпоэзиясыныңжарықжұлдызыМағжанЖұмабаев – тілдіктәсілдердішеберқолданғансөззергері. Ақынпоэзиясыныңтіліндехалықтыңбайсөзқоры, соныңішіндетұрақтытіркестерайрықшаорыналады. ЗерттеушілерМағжанныңөлеңтіліндехалықтұрмысымендүниетанымынбейнелеудеқарапайымдананымдыкөнесөздерменфразеологизмдердіңөтемолұшырасатынынатапкөрсеткен. Расындада, МағжанЖұмабаевөзінедейінгіқазақтыңмағыналыойынатірекболғанмақал-мәтел, идиомалықтіркестердішығармашылығындаорындыпайдаланған. Бұлфразеологизмдерақынныңстиліндеұлттықтілөрнегінжаңғыртып, оқырманғаәсерліжеткізуміндетінатқарады.
Мағжан Жұмабаевтыңөлең-жырларындафразеологизмдерәртүрліқызметтекөрінеді. Ақынкөпжағдайдадайынтұрғанхалықтықтұрақтытіркестісолқалпындақолданса, кейдеоныөзшығармашылықөңдеуіментүрлендіріпбереді. Мәселен, өлеңдеріндеетістіктіфразеологизмдерде, есімдіфразеологизмдерде (етістікнезатесімнегіздітұрақтытіркестер) молынанкездеседі. Мағжанныңкейбіртіркестеріхалықтіліндегіқалыптасқаннұсқамендәлме-дәлкелсе («қарақылдықақжару», «көзжұмып, күлдіру» тәрізді), алкейбірінақынсәлөзгертіп, жаңақырынанжаңғыртыпқолданған. Мұндайавторлықөңдеуфразеологизмдердіңықпалынкүшейтіп, өлеңніңэстетикалықәсерінарттырған.
Мағжанпоэзиясындағыфразеологизмдердіңкөркемдікқызметіннақтымысалдарменталдапкөрейік. Ақынның 1923 жылыжазғанбелгіліөлеңі «Өнер-білімқайтсетабылар» тұтасыменжастардыөнер-білімгешақырғанөсиет, дидактикалықшығармаболыптабылады. Өсиет-нақылтұрғысындағыбұлөлеңдеМағжанөнер-білімгеұмтылудыңжолдарынтізбектейотырып, әртармағындабірнешетұрақтытіркестердішеберқолданады. Бірғанашумақтыталдапкөрсек, ақынталапкержанғақатыстышарттардыүстеуүшінбірқатаридиомалардытізбектейді:
«Дүниеніңқайғысынанзарланбаса,
Көзқысыпкүлгенінеалданбаса,
Қақжарарқарақылдытурабөліп
Айтылғансөзжайынанжалғанбаса.
Өсектенат-тоныменалысқашса,
Естісе, ұялғаннанбетінбасса,
Жамандық – атыөшкіргежақынжүрмей…»
Жоғарыдағыжолдардакеміндеалтыбірдейфразеологизмқолданылғаныбайқалады: «көзқысыпкүлгенінеалданбаса» – біреудің «көзқысып, жылыкүлгеналдауынатүспеу», яғниалданбау; «қарақылдықақжарыптурабөлу» – әділболу, ешкімгебұрмайшындықтыайту; «айтылғансөзгежалғанбау» – айтқансерттентаймау, сөздетұру; «өсектенат-тоныналақашу» – өсек-аяңнанбезу, аулақболу; «бетіненотышығу» (ұялып, бетінбасу) – қаттықысылып, ұялу; «атыөшкіржамандық» – зұлымдықатаулыдегенмағынадаберілгенбағалауыштіркес.
Фразеологизмдер – халықтілініңбейнелі, астарлыойайтуғаарналғантұрақтытіркестері. Оларекінемесеодандакөпсөздіңбіртұтасмағынаберетінтіркесіретіндеқалыптасып, тілдіңкөркемдікмүмкіндігінарттырады. Көркемәдебиеттефразеологизмдершығарманыңэкспрессиясын, бейнелілігінкүшейтіп, ұлттықболмыстыайшықтауғасепболады. Бұлтіркестердіңқолданысыарқылыжазушыменақындаркейіпкердіңмінезін, ішкікүйін, эмоциялықхаліншебержеткізеді. Мағжанфразеологизмдердіклассикалықформадағанаемес, трансформациялап, жаңашастильдебейнелеп, окказионализмдертудырады. Бұлоныңпоэтикалықстилініңдаралығынарттырып, әдебитілдіжаңғыртудағырөлінкөрсетеді.
Мысалдар:
«Сөз – меніңсемсерім, ой – отым» – бұлжердефразеологиялықтіркескежақынқұрылымавтортарапынанөзгертіліп, жаңамағынадажұмсалады. «Көңілшөлінсусындатарой» – ойдысусынменсалыстыру – тыңбейнелеу.
МұндайфразеологизмдерМағжанпоэзиясындаавторлықстильментілдікжаңашылдықтыңнәтижесіретіндебағаланады.
МағжанЖұмабаевшығармаларындағыфразеологизмдерэмоциялықәсергеиеэкспрессия, ұлттықрухпендүниетанымкөрінісі, көркемдік-эстетикалықбейнелеутәсілі, поэтикалықжаңашылдықтыңүлгісіретіндестильдіктұрғыданерекшемәнгеие. Ақынфразеологиялыққордышеберпайдаланаотырып, поэзиятілінежаңатынысәкеліп, қазақәдебитілініңбейнелеумүмкіндігінкеңейткенбірегейтұлғаретіндетанылады.
Ендеше, Мағжаншығармаларындағыфразеологизмдердіңстильдікқызметінзерттеу — ақынныңкөркемдікәлемін, ұлттықсөзөнерінжәнетарихитанымдытереңтүсінугежолашады.
2-ТАРАУ. Окказионалды фразеологизмдер: ақын қолданысындағы көркемдік жаңалықтар
Окказионализмдер – белгілі бір тұрақты тіркесті ақынның өз стильдік мақсатына сай өзгертуі, оған тың мән жүктеуі немесе жаңа фразеологиялық тіркес тудыруы. Мағжан Жұмабаевтың шығармаларында мұндай қолданыстар авторлық стильдің шеберлік үлгісі ретінде көрінеді.
1. Модификацияланған фразеологизмдер
Ақын халықтық тұрақты тіркесті өзгертіп, контекске сай жаңа мән үстейді.
Мысал:
«Сөз – менің семсерім,
Жан – менің жауынгерім...»
Бұл жерде тұрақты тіркес саналатын «тілі өткір», «сөздің қуаты» мағынасы авторлық реңкпен семсерметафорасына айналып, окказионалды бейнеге енеді.
2. Контексте туындаған фразеологизмдер
Ақын жаңа тіркесті аллегория, метафора, параллелизм арқылы өзі тудырып, оны фразеологизмге айналдырады.
Мысал:
«Жүрекке тікен қадалды,
Сөз – жара, ой – қан...»
Мұндай тіркестерде жүрекке тікен қадалу деген мағына әдеттегі фразеологизм емес, бірақ контексті жағынан тұрақты бейнелік мағына алып, окказионалды тіркес ретінде танылады.
3. Семантикалық жаңғыру
Ақын кейде бар фразеологизмнің семантикалық аясын кеңейтіп, философиялық немесе символикалық мән үстейді.
Мысал:
«Алыптыатқыламдеп,
Шыбындышаһқыламдеп...»
Мұндакүлкілі гипербола арқылы шықпағансөзге астарлы ой жүктелген. Бұл – стильдікойын мен образдықтілдіңнәтижесі.
Мағжан Жұмабаевтың шығармаларында фразеологизмдер – тек тілдің әшекейі емес, ұлттық рухтың көркем айнасы. Оның визуалды фразеологизмдері образдарды көз алдына келтірсе, окказионалды тіркестері ой кеңістігін кеңейтеді, поэзияға тың тыныс береді. Ақын фразеологизмдерді:
бейнелеу құралы ретінде;
стильдік құрал ретінде;
ұлттық код пен танымды жеткізудің арнасы ретінде қолданады.Бұл – Мағжан Жұмабаевтың фразеологиялық әлемі поэзияның тереңдігі мен тілдік жаңашылдығын ұштастыра алғанын дәлелдейді
3-ТАРАУ. Мағжан Жұмабаев шығармаларындағы фразеологизмдердің стильдік қызметі
Мағжан Жұмабаев — қазақ әдебиетінің романтикалық рухтағы ірі өкілі, поэзия тіліне нәзік психологизм мен терең символизм әкелген қаламгер. Оның шығармаларында фразеологизмдер тек ұлттық болмыстың тілдік көрінісі емес, сонымен қатар ақынның өзіндік стильдік ізденісінің көрсеткіші болып табылады. Мағжан поэзиясындағы фразеологизмдер мазмұн мен пішіннің үндестігі, ұлттық рух пен көркемдік ойдың тоғысы, сезім мен сана тұтастығының көрінісі ретінде дараланады.
1. Эмоциялық-экспрессивтік қызмет
Мағжан фразеологизмдерді адамның ішкі жан дүниесін, күйзелісін, үмітін, рухани әлемін барынша әсерлі жеткізу үшін қолданады. Тұрақты тіркестер арқылы ол өлең мәтініне эмоциялық бояу үстейді, оқырманға сезімдік әсер қалдырады.
Мысалдар:
«Жүрекке тікен қадалды» – бұл тіркес физикалық ауырудан гөрі, рухани жарақатты білдіреді.
«Көңілі су сепкендей басылды» – адамның күрт өзгерген ішкі күйін білдіреді.
Бұл фразеологизмдер Мағжан поэзиясында тек дайын орамдар емес, адам жанының психологиялық қозғалысын суреттейтін құралдар ретінде қолданылады.
2. Эстетикалық және бейнелеу қызметі
Фразеологизмдер — поэзия тіліне бейнелілік дарытатын басты құралдардың бірі. Мағжан тұрақты тіркестерді эстетикалық құрал ретінде пайдаланып, көркем образ жасау тәсілін жетілдіреді.
Мысал:
«Көз жасын көл қылып жылау» – үмітсіздік пен күрсіністің шегі.
«Көңілінің көктемі келгендей» – ішкі серпіліс, рухани жаңару.
Ақын фразеологизмдер арқылы табиғат суреті мен адамның ішкі дүниесін қатар өріп, екі деңгейлі поэтикалық кеңістік құрады.
3. Символикалық-метафоралық қызмет
Мағжан шығармаларында фразеологизмдер астарлы, символдық мән арқалайды. Ол ұлттық тіркестердің семантикасын кеңейтіп, оларға философиялық, саяси, психологиялық реңк жүктейді.
Мысал:
«Жүрегі тасқа айналды» – тек қатыгездік емес, қоғамның, халықтың үнсіз күйі де меңзеледі. «Қара түнек басып тұр» – тек табиғи құбылыс емес, тарихи-әлеуметтік, рухани дағдарыстың образы.
Мағжан осындай фразеологизмдер арқылы күрделі идеяларды қысқа әрі ықшам формада беріп, поэтикалық ықшамдық пен астарлылықтың шеберіне айналады.
4. Идеологиялық-ұлттық қызмет
Мағжан поэзиясындағы фразеологизмдер – ұлттық дүниетанымның, елдік сана мен рухтың көрінісі. Олар ақынның ұлт тағдырына алаңдаушылығы, отаншылдық, тіл мен ділге құрмет сияқты идеологиялық ұстанымдарының көрінісін береді.
Мысал:
«Жанымды жалау етіп» – бұл тіркес ақынның өзін ұлт мүддесі жолында құрбан етуге даяр екенін көрсетеді. «Көздің қарашығындай сақтау» – тіл, жер, тәуелсіздік секілді ұғымдарға қатысты жиі қолданылып, оларды ұлттық құндылық ретінде бекітеді.
Мағжан фразеологизмдерді ұлттық кодтың көркем тілі ретінде қолдана отырып, оларды оқырман санасына терең сіңіреді.
5. Стильдік трансформация және авторлық интерпретация
Мағжан фразеологизмдерді классикалық формада ғана емес, трансформациялап, жаңаша стильде бейнелеп, окказионализмдер тудырады. Бұл оның поэтикалық стилінің даралығын арттырып, әдеби тілді жаңғыртудағы рөлін көрсетеді.
Мысалдар:
«Сөз – менің семсерім, ой – отым» – бұл жерде фразеологиялық тіркеске жақын құрылым автор тарапынан өзгертіліп, жаңа мағынада жұмсалады. «Көңіл шөлін сусындатар ой» – ойды сусынмен салыстыру – тың бейнелеу.
Мұндай фразеологизмдер Мағжан поэзиясында авторлық стиль мен тілдік жаңашылдықтың нәтижесі ретінде бағаланады.
Мағжан Жұмабаев шығармаларындағы фразеологизмдер эмоциялық әсерге ие экспрессия, ұлттық рух пен дүниетаным көрінісі, көркемдік-эстетикалық бейнелеу тәсілі, поэтикалық жаңашылдықтың үлгісі ретінде стильдік тұрғыдан ерекше мәнге ие. Ақын фразеологиялық қорды шебер пайдалана отырып, поэзия тіліне жаңа тыныс әкеліп, қазақ әдеби тілінің бейнелеу мүмкіндігін кеңейткен бірегей тұлға ретінде танылады
ҚОРЫТЫНДЫ
Жұмыстафразеологиялықтіркестердіңэмоциялық-экспрессивтік, символикалық-метафоралық, эстетикалық-бейнелеу, ұлттық-идеологиялық, сондай-ақстильдіктрансформациясекілдіқызметтеріжан-жақтысараланды. Ақынсөзөрнектеріндехалықтықтілдікдәстүрмензаманауистильдікізденістерүндесіп, фразеологизмдеркөркемдікжәнемағыналықжүкарқалағанпоэтикалыққұрылымдарғаайналған.
Соныменқатар, МағжанЖұмабаевтыңфразеологиялыққолданыстарыарқылыоныңдүниетанымы, ішкіжандүниесі, ұлттықболмыстыбейнелеудегіөзіндіктаным-түсінігіайқынкөрінді. Ақынныңпоэтикалықтіліндегітіркестертереңфилософиялықмазмұнменұлттықруханикодтардышебержеткізетінкөркемдікқұралретіндетанылды. Оләрбірфразеологизмгеконтекскесайтыңреңк, жаңасемантикалықмазмұнүстеп, олардысимволдықбейнегеайналдырыпотырды.
Жалпы, МағжанЖұмабаевтыңфразеологизмдердіқолданудағышеберлігі – оныңкөркемтілге, ұлттықсөзөнеріне, поэтикалықбейнелеутәсілдерінедегенерекшеқұрметінің, тереңбілімініңжәнетілдікинтуициясыныңайғағы. Осытұрғыдаақыншығармаларындағыфразеологизмдер – теккөркемтілдікэлементтеремес, соныменбіргеқазақәдебитілініңдамуына, көркемойлаужүйесініңқалыптасуыназорүлесқосқанпоэтикалықкодтарекенідаутудырмайды.
МағжанЖұмабаевшығармашылығындафразеологизмдеркөркемтілдіңмаңыздыэлементіретіндекеңіненқолданылады. Узуалдыжәнеокказионалдыфразеологизмдерпоэтикалықстильдіқалыптастырудаерекшерөлатқарады. Ақындәстүрлітұрақтытіркестердіжаңашамәндеқолданаотырып, өзініңкөркемдікәлемінқалыптастырған.
ЗерттеубарысындаМағжанныңфразеологизмдердікөркемдік, стилистикалық, эмоциялықжәнесимволдықмақсаттақолданғаныанықталды. Бұлоныңшығармашылығындатілдіңбейнелеумүмкіндігінбарыншатиімдіпайдаланғанынкөрсетеді. ФразеологизмдердіңмазмұндықәріэкспрессивтікқуатынашуарқылыМағжанЖұмабаевқазақәдебиетінжаңабиіккекөтереалды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Жұмабаев М. Шығармалар. – Алматы: Жазушы, 1989.
2. Сыздық Р. Сөзқұдіреті. – Алматы: Санат, 1997.
3. Жанпейісов Е. Қазақпрозасындағыреализммәселелері. – Алматы: Ғылым, 1985.
4. Ахметов З. Қазақпоэзиясыныңтілі. – Алматы: Ғылым, 1979.
5. Шалабай Б. Қазақтіліндегіфразеологизмдердіңстильдікқызметі. – Алматы: Ғылым, 2002.
6. Махметова А.С. Мағжанпоэзиясындағытілдікжаңалықтар. – Астана, 2015.
7. Қоңыратбай Т. МағжанЖұмабаевтыңшығармашылықәлемі. – Алматы: Білім, 2004.
8. Әнес Ғ. Мағжан – ұлттық поэзия реформаторы. – Алматы: Қазақуниверситеті, 2015.
9. Махметова А.С. Мағжанпоэзиясындағыфразеологиялықерекшеліктер. – Алматы, 2011.
10. Ысқақов А. Қазіргіқазақтілі: фразеология. – Алматы: Анатілі, 1993.
11. Кеңесбаев І. Қазақтілініңфразеологиялықсөздігі. – Алматы: Ғылым, 1977.
12. Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазақтілініңтүсіндірмесөздігі. – Алматы: Мектеп, 2008.
13. Базарбаева З. Сөздіңсемантикалыққұрылымы. – Алматы: Ғылым, 2004.
14. Смағұлова Г. Қазіргіқазақтіліндегіжаңафразеологизмдер. – Алматы: Қазақуниверситеті, 2010.
15. Нұрмұқанов А. Қазақ фольклоры және фразеология. – Алматы: Ғылым, 1995.
16.Смағұлова Г. Қазақфразеологиясы: лингвистикалықпарадигмаларда. – Алматы: «Елтанымбаспасы», 2020. 256 б.
17.Сарышова К.С. Эмоционалдыфразеологизмдердіңкогнитивті –семантикалықпарадигмалары. – Қарағанды, 2021. 268б.
