Мона Лиза еркек болған ба?
Өнер – өлмейтін дүние. Бұл жайында талай естеліктер қалды. Уақыт көп нәрсені адамзатқа дәлелдеді. Ғасырлар бойы құндылығын жоймай, тіпті көздің қарашығындай әлі күнге дейін сақталып келе жатқан жәдігерлер қаншама?! Олар жайлы аңыз да көп, тарихы да тартымды оқыған жанға. Солардың бірі – әлемге әйгілі Леонардо да Винчидің Мона Лизасы. Бұл суреттің ерекшелігі неде? Сол жайлы айтсақ...Мона Лиза – бұл әлемдегі ең танымал өнер туындысы, бірақ сіз бұрын-соңды ойланып көрмеген шығарсыз, неге Мона Лиза соншалықты танымал? Бұл туындының ұзаққа созылатын даңқының бірнеше себебі бар және олар ғасырлар бойы сақталған қызықты тарихты тудырады. Мона Лизаның неліктен өнер әлеміндегі ең мықты образдардың бірі болып қала беретінін түсіну үшін оның жұмбақ тарихына, әйгілі ұрлық әрекеттері мен өнердің инновациялық әдістеріне қарау керек.
Кескіндеменің тарихына сүйенер болсақ, Мона Лизаны Леонардо да Винчи салған және ол Франческо Джокондоның әйелі Лиза Герардинидің портреті деп санайды. Бірақ бұл картинаның ерекшелігі мынада. Мұндай әйгілі кескіндеменің өлшемі айтарлықтай кішкентай. Нақтырақ айтар болсақ, 30 дюйм мен 21 дюйм болып табылады. Көпшілікке түсінікті түрде айтсақ, 77 сантиметр және 53 сантиметр. Сондай-ақ көрерменді өзіне тарту үшін бірнеше ерекше өнер әдістері қолданылып, тек Леонардоға ғана тән Мона Лиза эффектісі қосылған делінеді.
Міне, осындай ерекше туынды 1911 жылы Луврдан ұрланған және екі жылдан астам уақыт бойы қалпына келтірілмеген. Бүгінде вандалдардан қорғау үшін оқтан қорғайтын әйнектің артында сақталып тұр.
Мона Лизаның тағы бір ерекшелігі, сол замандағы өзге суреттер секілді кенепте боялмаған. Терек ағаш тақтасына салынған. Бұл таңғаларлық болып көрінгенімен, Леонардоның да шеберлігін ұмытпау керек. Ол тек суретші ғана емес, мүсінші де болған. Өз мансабында гипстен салынған үлкен қабырғаларға кескіндеме салғандықтан, ағаш панель қиындық тудырмаған болар. Оның үстіне Франсеско дель Джокондо асқан бай, жібек саудасымен айналысқан дейді. Сондықтан ерекше болуында да мән бар шығар.
Иә, ғасырларды артына тастаған тарихи туынды жайлы түрлі деректер жыл өткен сайын жаңғырып келеді. Бірақ менің бүгінгі айтпағым расында ерекше болмақ.
Осыдан тура бір жыл бұрын, нақтырақ өткен жылдың 16 қаңтарында ғаламторда "Тайны старых картин. Может ли Джокондо быть мужчиной" деген тақырыппен әлдеқандай болжамдар жасалған материал жарық көрді. "Это лицо знают все. Это полотно считается самым узнаваемым и одним из самых дорогих в мире. А многие ли задумывались о том, что особенного в этой картине? Я не единожды стояла перед ней в Лувре и все время задавалась этим вопросом. В конце концов я все же решила покопаться в теме и теперь хочу предложить вам ту информацию, что я нашла" деп басталатын жазбаның қазақша нұсқасын оқырманға ұсынсам деп отырмын. Олай болса ары қарай жылжиық.
"Шындығында, портретте көптеген құпиялар бар және олардың барлығын бірден ашу мүмкін емес. Сондықтан мен бірінші сұрақтан бастауды ұсынамын. Суретте нақты кім бейнеленген? Мен ең танымал нұсқаларды тізімдеймін, содан кейін олардың растығын анықтауға тырысамыз", – дейді автор. Расында әлі күнге дейін ақиқаты ашылмаған сұрақ бұл. Енді нұсқаларын айтып көрейік.
№1 нұсқа – ресми. Осы нұсқа бойынша бізде флоренциялық жібек саудагері Франческо дель Джокондоның әйелінің портреті бар. Бұл нұсқа Лиза дель Джокондо, не Герардини, нағыз тарихи тұлға екендігімен расталады. Итальяндық археологтар оны Флоренцияда, Әулие Урсула монастырында жерленген деп есептейді.
№2 нұсқа – ұжымдық. Мамандардың айтуынша, картина ұлы Леонардо өмірінің соңғы күндеріне дейін аяқталмай қалған. «Ең атақты суретшілер, мүсіншілер және сәулетшілер өмірі» кітабының авторы Джорджио Васаридің айтуынша, да Винчи кенепте үнемі жұмыс істеуді жалғастырып, оған өзінің басқа үлгілерінің ерекшеліктерін қосады. Сосын Мона Лиза болғанымен (Флоренциядағы қабірді айтып отырмын), ол портреттегідей емес екен. Айтпақшы, суретші портретті тапсырыс берушіге бермегендіктен болар, олар ақшаны ол үшін алды дейді?
№3 нұсқа. Белгілі Зигмунд Фрейд Мона Лиза бейнесінде Леонардо да Винчидің анасы бейнеленген деген идеяны алға тартты. Суретшінің дүниеге келуімен тағы бір жұмбақ жағдайға жолығамыз. Ол жұмбақ "Леонардоның анасы кім болды?" деген сұрақ. Ең көп тараған нұсқасы ол Катерина есімді жергілікті шаруа әйелі болған. Леонардоның әкесі Пьеро есімді нотариус болған, ол сол кездегі маңызды тұлға, қарапайым адамға үйлене алмайтын. Байланыстың нәтижесі үш жасқа дейін анасымен бірге тәрбиеленген ұл туды, содан кейін әйелі босана алмағандықтан, әкесі оны өзіне алып кетті.
Шығыста ұзақ жылдар өмір сүрген итальяндық ғалым Анджело Паратико анағұрлым экзотикалық идеяны ойлап тапты. Оның ойынша, Катерина жергілікті шаруа әйелі емес, нотариус клиенттерінің бірінің шығыстық құлы болған. Қалай болғанда да, бала анасынан өте ерте айырылған, ал ересек суретшінің жан дүниесіндегі аңсаған бала өмір бойы анасының бейнесін және оның күлкісін барлық кенептерінде қайта жаңғыртуға тырысты" дейді өз жазбасында автор.
Енді ең қызық сәтіне де келдік. Қызығы мынада. Мона Лизаны мүлде әйел емес деген жорамал жасалады. "№4 нұсқа – трансгендер. Да Винчи шығармаларының беделді итальяндық зерттеушісі Сильвано Винсенти бұл картинада мүлде әйел емес, Леонардоның Салай есімді шәкірті бейнеленген деп есептейді, ол да шеберге «Шомылдыру рәсімін жасаушы Иоанн» және «Пішімдегі періште» картиналарына түскен Салай есімді адам». Егер сіз Мона Лиза мен Джонның күлімсіреуін салыстырсаңыз, онда күлімсіреу бірдей деген сезім бар. Сонымен қатар бірқатар зерттеушілер да Винчи мен Салайдың жақын қарым-қатынаста болғанын айтады." Міне, бұл да бір құпия.
"№5 нұсқа – автопортрет. Нұсқаның атауынан көріп отырғаныңыздай, портретте Леонардоның өзі бейнеленген деп мәлімдейтін өнер тарихшылары бар (және олардың саны өте аз). 1980 жылдары Нью-Йорктегі Бейнелеу өнері мектебінің суретшісі және графикалық кеңесшісі америкалық Лилиан Шварц Мона Лиза мен да Винчидің Турин автопортретін салыстырып, беттердің пропорциялары өте ұқсас екенін анықтады.
Леонардо да Винчидің әйгілі картинасында нақты кім бейнеленгені туралы басқа нұсқалар бар, мен оны келесі мақалада сіздермен бөлісемін" деп хабарлайды блогер-автор.
Мона Лиза Леонардоның замандастарынан бастап қазіргі заманғы суретшілерге дейінгі сансыз суретшілерге әсер етті. Мона Лизаны ол жасағаннан бері ғасырлар бойы әлемнің әртістері мыңдаған рет көшіріп алған. Марсель Дучамп Мона Лизаның ашық хатын алып, мұртты және қымызды қосты. Энди Уорхол мен Сальвадор Дали сияқты басқа заманауи шеберлер оның жеке нұсқаларын бояды, ал суретшілер оны әр түрлі ойлармен, соның ішінде динозавр, сиқырлы, боялған суреттермен бояды. Ең кереметі, 500 жылдық картина доллар сомасын салу мүмкін болмағанымен, Мона Лизаның шамамен 1 миллиард долларға бағаланады.
Дайындаған Оңталап ЖОЛДАСОВ
