Қазақ әдебиетінің Әбесіне – 100 жыл

Сырдарияның төменгі ағысы – қазақ мәдениеті мен өнерінің дамуына елеулі үлес қосқан көптеген көрнекті тұлғалардың Отаны. Осындай адамдардың қатарына шығармалары қазақ және әлем әдебиетінің бай қазынасына енген Әбдіжәміл Нұрпейісов те жатады. Көрнекті жазушының шығармашылығын насихаттау – біздің басты міндетіміз.

Нұрпейісов Әбдіжәміл Кәрімұлы 1924 жылы 22 қазанда Қызылорда облысы Арал ауданының Құланды ауылдық кеңесінде балықшылар отбасында дүниеге келген. 1942 жылы орта мектепті бітіріп, бірден Қызыл армия қатарына шақырылды, Балтық жағалауын азат ету шайқастарына қатысты.

Әбдіжәміл Нұрпейісов – Қазақстанның ұлттық рухы мен бірегей мәдениетіне толы шығармаларымен танымал болған көрнекті қазақстандық жазушы. Оның 2024 жылы атап өтілетін жүз жылдық мерейтойы оның шығармашылығы мен әдебиетке қосқан үлесін еске алуға үлкен себеп болады.

Сонымен қатар Әбдіжәміл Нұрпейісов – көптеген әңгімелер, повестер, эсселер мен публицистиканың авторы. Оның таланты мен шеберлігі әр түрлі ұрпақ оқырмандарының жүрегіне жол ашып, ондаған жылдар бойы өз шығармаларын өзектілігін сақтап келеді. Сондай-ақ, Қазақстанның әдебиет және өнер саласындағы беделді Мемлекеттік сыйлығының лауреаты болып табылады және Қазақстанның Халық жазушысы құрметті атағына ие. Оның қазақстандық мәдениет пен әдебиетті дамытуға қосқан үлесі баға жетпес.

Ол көптеген әйгілі шығармалардың авторы, олардың арасында «Қан мен тер» романы ерекше орын алады. Бұл роман Әбдіжәміл Нұрпейісовтің қазақ халқының ұлттық тарихы мен мәдениеті туралы терең түсінігін көрсететін ең маңызды және әйгілі шығармаларының біріне айналды.

«Қан мен тер» – бұл ХІХ ғасырдың аяғынан ХХ ғасырдың басына дейінгі кезеңді қамтитын, Қазақстан Ресей империясының отаршылдық үстемдігіне ұшыраған эпикалық роман. Роман ауыр сынақтарға ұшыраған қазақ отбасының өмірі мен тағдыры және қатаң пайдалану режимі жағдайында өмір сүру үшін күрес туралы баяндайды. Романның басты кейіпкерлері патшалықтың агрессивті саясатына, отарлық езгіге, жер мен бостандық үшін күреске тап болады, бұл «Қан мен терді» қазақ халқының тарихындағы қайғылы беттердің жарқын көрінісі етеді. «Қан мен тер» романы кейіпкерлердің терең психологиялық талдауымен, қазақ ауылының өмірін шынайы суреттеуімен, жарқын бейнелерімен және терең философиясымен ерекшеленеді. Әбдіжәміл Нұрпейісов өз еңбегінде ұлттық өзін-өзі тану, тәуелсіздік үшін күрес, отарлық қанауға қарсы тұру сияқты маңызды әлеуметтік және саяси мәселелерді көтереді, бұл оның романын қазіргі оқырман үшін өзекті және мағыналы етеді. «Қан мен тер» қазақ әдебиетінің классигі және қазақ халқы үшін ғана емес, бүкіл әлемдік қоғамдастық үшін аса маңызды туындылардың біріне айналды. Роман өзінің терең философиясымен, тіл байлығымен және дана ойларымен оқырмандардың назарын аудара отырып, ел ішінде де, одан тыс жерлерде де танылды.

Ә.Нұрпейісовтің ірілігін, даналығы мен даралығын мойындамаған адам жоқ. Мәселен, қазақ жазушысы Дулат Исабековтың ірі тұлға туралы пікірі: «Әбдіжәміл Нұрпейісов шығармаларын оңай жазып көрмепті. Алғашқы «Курляндия» романы мен «Қан мен терді» қалай жазғанын мен білмеймін. Мен білетін, жазу процесінің барлық сәтіне бастан-аяқ куә болғаным – осы «Соңғы парыз» романы. Бұрын он рет, жүз рет, тіпті өмір бойы көріп-біліп, бастан кешіріп келген оқиғаларды көркем шығармаға айналдырып, қағазға түсірер сәтте сол оқиғаларды ерінбей-жалықпай тағы да әлденеше рет көңіл сүзгісінен, көркемдік безбенінен өткізіп барып жазу – Нұрпейісовтің қанына сіңген қасиет», – дейді.

Осыдан бес жыл бұрын мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жазушыны 95 жылдық мерейтойымен құттықтап, мынадай ақжарма тілегін айтқан еді: «Құрметті Әбдіжәміл Кәрімұлы! Мерейлі 95 жасқа толуыңызбен шын жүректен құттықтаймын. Сізді егемен еліміздің әдебиеті мен мәдениетінің өркендеуіне өлшеусіз үлес қосқан аса көрнекті жазушы, сөз өнерінің патриархы ретінде қадірлейміз. Қазақтай елдің арасынан дараланып шығып, бірегей тұлға дәрежесіне көтерілген өзіңізді үнемі мақтан тұтамыз. «Қан мен тер», «Соңғы парыз» романдарыңыз қазақтың көркем сөзінің алтын қазынасына еніп, әлем әдебиетінде өзіндік орны бар рухани мұраға айналды. Баршаны алаңдатқан Аралдың ахуалы сіздің қайталанбас шығармаларыңыздан көрініс тапты. Ел мүддесін жаҺандық деңгейге жеткізіп, оқырманның шексіз ықыласына бөленіп келесіз» деп жазады Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев.

Әбдіжәміл Нұрпейісовтің 100 жылдығы – әлемдік әдебиетке қосқан үлесі ұлы әрі баға жетпес болып қалатын осы көрнекті жазушының өмірі мен шығармашылығын атап өтудің бірегей мүмкіндігі. Оның шығармашылығы оқырмандардың жаңа буынын шабыттандырып, тәрбиелейтіні сөзсіз.

Әсел Асылбек

Сурет: ашық дереккөз