Сәуір айы – тәуір ай
1977 жылдың қараша айында Қазалы локомотив депосына жұмысқа тұрғанмын. Ал келесі жылдың 31 наурызы күні мекеме атынан ішіндегі ең жасы мен 5-6 жігітті бір айға қой қоздатуға, сақманға жіберді.Наурыздың соңғы күндері ерекше жылып кеткендіктен, жол бойы көктің де, гүлдің де бой алып кеткені байқалып отырды. Таңертең шыққан үсті ашық жүк көлігіне бізбен бірге мінген теміржол училищесінде оқып, соңғы үшінші жылын бітіргелі жатқан менімен қатар он шақты жас жігітті түстен кейін қаракөл сою пунктіне жеткізіп түсіріп кетті де, бізді, депоның жігіттерін Қарақұм жайлауының әр тұсына шашырай орналасқан қойшыларға сол күні кешке дейін бір-біреуден таратып шықты. Мен Өтесін деген ағамның қарамағына түстім. Бүкіл сәуір бойы жаңбырдан көз ашпағанымыз болмаса, бағыма орай қайтқанша ол кісінің үйіндегі жағдайым жақсы болды. Жаңбыр жарты күн, бір күн толастайды да, қайта жауады, тұтас ай осылай өтті, сол жылдың сәуір айының ерекше есімде қалғаны да жаңбырлы болғаны еді. Есесіне ауа райы жылы болып, арасында күннің көзі жылт еткенін пайдаланып, көк көтеріліп кетті.
Шамамен 900-1000-ға жуық бір отар қой жаңбыр жауып тұрса да, жайылымнан бас көтермеді. Астымда Өтесін ағамның таңдап берген нәті жуастау, жарамды аты, үстімде тіземнен төмен брезент сулық. Үш-төрт күн жайылымды, жер жағдайын көрсетіп, қалай жайып, қалай қайырып, не істеп, не қою керектігі, қозылай бастаса атымның екі жағына теңдеп берген қоржынға салып, өзіміз тұратын үлкен киіз үйдің жанынан тігілген қараша үйге әкеліп тастап тұруым туралы бағыт-бағдар беріп, ыңғайымды байқағасын маған сенгені шығар, Өтекең арқасын кеңге салып, көрші қойшыларға қыдырыстап кетті. Қой жаюдың да өзіне тән ұсақ-түйек әдіс-тәсілдері болады екен. Бірге шығып жүрген күндері көк қуалап бетімен кетіп шашырай бастаған қойды жинаймын деп далақтап шаба берген маған Өтекең қапталындағы қоржыннан алып дөңгеленген сымға тізілген консервінің бос қалбырларын қолыма ұстатты да, қой кезекті рет шашырай бергенде: «құлаштап лақтыр» деді. Лақтырғаным сол-ақ екен, міне керемет, қайыруыма ие бермей мені шаршата бастаған отар салдырлаған дауыстан үдере дүркіреп, бір жерге топтаса, иіріле қалды. Осылайша он-он бес минут состиысып тұрысып, қайта жайылуға кірісті. Өтекең егер шектен шыға бетімен кете бермесе, бұл әдісті жиі қолданбауымды, еркін жайылуына ерік беруімді ескертті. Осы қарапайым қулықтың өзі біраз шаруаңды тындырып алуға мүмкіндік береді екен.
Жаңбырдың жиі жауғаны болмаса, бастапқыда қоздайтын уақыты жақындаған отарды ауыл іргесінен соншалықты ұзатпай, арасында әнімді айтып, кең далада емін-еркін шапқылап алып, отарды иіріп тастап, шашыраймын дегенше үйге түскі асқа барып үлгеріп жүрген маған қойшының өмірі жұмақтай көрінген. Қызықтың көкесі сәуірдің алғашқы онкүндігі бітпей басталды.
Қолдан ұрықтандырылған қойлардың әдепкіде екеу-үшеуден, күн өткен сайын оннан, одан да артық туа бастаған қозыларын басында соншалық қиналмай өзім туғызып алып, қоржынға салып үйге апарып тастап келіп жүрдім. Ал күн өткен сайын төге бастағанда, бұрын-соңды бір отар қойдың ізінде жүріп көрмеген мен сияқты қаланың жасына үсті-басы малмандай болып, жаңбыр құйып тұрғанда қойдың қағына былғанып, біресе басымен, біресе аяғымен келген қозыларды туғызып алып, бірінен соң бірі қозысының ізінен жүгірген қоймен алысып жүріп, екі шақырымдай жердегі үйге қайта-қайта қатынау оңайға түспегені рас. Бір жағы Өтекеңнің маған деген сенімін ақтағым келіп, бір жағынан намысқа тырысып жүрген менің жағдайымды айтқызбай түсінсе керек, осыдан кейін екеулей, тіпті жеңгеміз жәрдемдесіп, үшеулей бастадық.
Қолдан ұрықтандырылған қойларда жалқы деген болмайды екен, егіз, үшеу, тіпті төртеу туып орнынан тұра алмай қойған бір қойды үйге көтеріп алып келдік. Қозыларды үш күннен артық тұрғызбайды екен. Бар болғаны екі-үш күн еміземіз де, шопандарды аралайтын арнайы көлікке қаракөл сою пунктіне тиеп жібереміз. Алғаш рет көлік келіп, Өтесін ағам «қозыларды тие» дегенде, қозыларды үйден құшақтап алып шығып, машинаның дөңгелегіне аяғымды салып үстіне шығып ақырындап қана тікесінен қойып жатқан мені көрген Өтекең, «сен не істеп жатырсың, осылай да тией ме екен, бәрібір біздің еркімізде тұрмаған, пышаққа ілінетін мақұлықтарды несіне аяйсың, міне, былай тиейді» деп, екі қолына екі қозыны артқы екі аяғынан ұстап әкеліп, жерде тұрып көліктің үстіне лақтыра бастағанда, бастары көліктің жақтауына соғылып тәлтіректеп құлай бастаған қозыларды көріп жүрегім аузыма тығылды. Сонда да қолым бармай, барынша ақырын тиеуге тырысып жүрдім. Осылайша түгелге жуық жаңбырлы болып өткен сәуір айындағы сақман науқанын абыроймен аяқтап, ауылға қайттық. Өтекеңнің маған риза болғаны сонша, қолыма кеңестік он сом ұстатып, бір қалта ет те беріп жіберді.
Жалпы, атам заманнан бар өмірі, экономикасы мал шаруашылығымен біте қайнасқан қазағымыздың, жыл басы Наурыз өтіп, ақ жауынын аямай төгетін сәуір айы келген шақты малдың аузы көкке, елдің аузы аққа тиетін уақыт деп бекер атамаған ғой. Қалай болғанда да, он екі айдың ішіндегі жылға азық болатын, ақ самалын аңқылдатып, ақ жауынын аямайтын сәуір айының қалаға да, далаға да берекесі, пайдасы ұшан-теңіз екені анық.
Әлімжан ҚИЯС.
Қазалы ауданы
Фото: www.pexels.com
