Қоян өсіруді қолға алсақ...

Кіп-кішкентай көжек кімді де болсын қызықтырмай қоймайды. Өзінің сүйкімділігімен баурап алатын осы жануарды өсіріп, кәсіптің көзіне айналдырып отырған жандар да бар. Өзімді ерекше қызықтырған қоян өсіру шаруашылығын біраз зерттеп көрген едім. Сөйтсем, қоян еті ағзаға өте пайдалы болумен қатар, одан алынатын тері мен түбіттен алуан түрлі зат жасалады екен.Еліміздегі өзге өңірлерде шаруашылықтың осы саласы айтарлықтай дамыған. Жыл санап ет, тері, түбіт алу мақсатында қоян өсіретін шаруашылық қатары ар­тып келеді. Үй қоянының жы­ныстық жетілуі әдетте 3 айлығында толығымен аяқталады. Демек осы мерзімнен бастап олар көжектей бастайды.  Қоянның көжектеуіне бір апта қалғанда торға ішіне төсеніш салынып, дезинфекцияланған ұялы жәшік қою қажет. Егер көжектейтін орын тұрақты болса, оларды дезинфекциялайды. Оған таза жұмсақ сабан немесе ағаш жаңқасын төсейді. Көжектеуіне 3-4 күн қалғанда ұрғашы қоян ұя жасай бастайды, оған өзінің бауыры мен төсінен жұлып алған түбітін төсейді. Көжектеу алдында және одан кейін науада таза су болу тиіс. Өйткені бұл кезде аналық қоян шөліркейді, сондықтан құюлы су болмаса, өз төлін жеп қоюы мүмкін. Қоян көбіне түнде көжектейді. Көжектеу аяқталысымен ұяны тексеріп, ондағы өлі және әлсіз көжектерді алып тастау қажет. Олар шөп, пішен, тамыр түйнек жемістер, ас пен бақша дақылының қалдығымен қоректенеді. Сол сияқты үй қояны бұршақты астық тұқымдас дақылдар қоспасын, жоңышқаны, сиыр жоңышқа, теңге жапырақты, бидайықты,  сәбізді, қызылшаны жақсы жейді. Үй қоянын торда ұстайды. Торды жұқа тақтай кесінділері секілді алуан түрлі материалдан жасауға болады. Оны орналастыру үшін құрғақ, суық желден таса жерге, қыста қоянды жел мен күртік қардан, ал жазда тікелей түсетін күн сәулесінен қорғайтын ағаш немесе бұта сияқты панасы бар жерді таңдап алған жөн. Үлкен қоянды көбінесе тұрақты ұясы бар жеке торда, ал көжектерді  топтап ұстайтын торда өсіру пайдалы.
Ауданда аталған кәсіпті қолға алған адамды естімедік. Тіпті сұрастыра отырып, ниет танытқандарды да байқай алмадық. Сондықтан өзге өңірдегі осы іспен айналысып отырғандардың ойын мысал етейік. Ақтөбе облысының тұрғыны Ержан Мұхамади қоян өсіріп, табыс тауып отыр. Ол тиімділігі көп кәсіпті мемлекеттік бағдарлама көмегімен 2 миллионнан астам несие алып бастаған. Ол өз шаруашылығын өткен жылы күзде бастап, қыс бойы қоян басын көбейтіп отыздан алпысқа жеткізген. Біразын сатып та үлгерген. Шаруаның айтуынша,  табиғи таза өнімге сұраныс мол көрінеді.
– Біз сияқты шаруашылық бастаймын деген жастарға мемлекет тарапынан қолдау жоғары. Мен алдағы уақытта осы шаруашылығымды кеңейтуді ойлап отырмын. Қоян тез көбейтетін болғандықтан, оның пайдасын көру де тез әрі оңай, – дейді Ержан.
Үй қоянынан алынатын өнімдер нарықта жоғары сұранысқа ие. Қоянның еті дәмді, тез қорытылатындықтан жас балаға, кәрі адамға және асқазан, бауыр ауруларына өте пайдалы. Терісі жеңіл, жылы, әдемі болады. Оны өнеркәсіпте кеңінен пайдаланады. Түбітті тұқымнан жылу өткізгіштігі меринос қойының ең жақсы жүнінен кем түспейтін жіңішке, жұмсақ түбіт алынып, әртүрлі тоқыма бұйымдары дайындалады. Жеңіл терісінен аяқ киім, галантерея бұйымдары, құлағы мен табанынан желім, қарнынан ұлтабар ферменті жасалады.
Қарап отырсақ, қоян өсіруде аса бір қатаң талап жоқ. Және олардың жылына 5-8 рет көжектейтінін ескерсек, шаруа үшін пайдасы да мол болмақ. Біздің ауданда қоян өсірумен айналысатын шаруашылық жоқ. Мал шаруашылығының осы саласының кенже қалуы оны бағу технологиясы мен әкелетін пайдасынан хабардар болмағандықтан болар деген оймен керек кәсіп ретінде қарастырып көрдік.
Н.Бақыран.