Сөз сойыл: Тәубелі мақал-мәтел

Қай заманда да ата-ананың ұр­паққа көңілі толмай өткені бел­гілі. Бізді сол «ауру» меңдеп, үй­дегі кісі екеуіміз келісіп, не де болса деп, бұл да ата-ана­ның­ бір парызы деп біліп, тіл мен жаққа сүйене, бұрыннан қал­ған − бұралқысы бар, кейін қа­лыптасқан қаймақтысы бар, ан­нан-мұннан жиып-теріп мақал-мә­телдің майын тамызайық деп шештік.

Есейген ұлды да, қызды да бір қыңыр қылығынан шап беріп, шешелері шерлі сөзінің сөгін сорғалатып болып, мен де кіжіне кейіс кетіп барып тоқтап, екеуіне екеуіміз кезекпе-кезек сөз мәйегі мақал-мәтелді тоғытуға көштік.

− Әдепсіз қыздан мылжың жі­гіт артық, − деп әйелім қызына төнді.

− Қашқанда да, қуғанда да алда бол, − ұлға көз тастап едім, мәтеліме риза болып жымиды.

− Қыз баққаннан қысырақ баққан оңай!

− Арам болмай − адам бол­май­сың, − деп едім, ұлымның құлағы елең ете қалды.

− Сұлу қыз қасы-көзін сүрме­лей­ді,

Ерінбей етек-жеңін бүрме­лей­ді, − деп шешесі тақпақтатып та жіберді.

− Жақсы атаның аруағы − жаман балаға 40 жыл азық.

− Қойшының қызы қой келгенде шашын тарайды.

− Жасырып жаман іс істеген­нен гөрі − әйгілеп қайыр сұраған жақсы.

− Әке-шешесіне сеніп өскен − әке-шеше бола алмайды.

− Батыр болатын бала ерге үйір, қызтеке бала зерге үйір.

− Баланы жұмсасаң артынан өзің барасың.

− Бейбас балаға күле қарасаң, бас киміңді ала қашады.

− Қыз бой жетсе − бұрынғыдай күнің жоқ, телефон мен есікте тыным жоқ.

− Тоны тура келсе, әкесін ұлы жақтырмас.

− Соры қалың әкенің − кер ба­ғып ұлы өседі, сөз бағып қызы өседі.

− Алдымен күйлен, содан кейін үйлен, − деп болашақты борп еткізіп едім:

− Ана даңқымен қыз өтер, мата даңқымен бөз өтер, − деп ше­шесі сөзімді іліп әкете қойды.

− Баланың балақайы да бар, қалақайы да бар, − деп төмен қарап едім:

− О, Құдайым, бала бер,

Бала берсең сана бер!

Сана бермеген балаңды,

Қайтіп өзің ала бер! − деп әйелім көкке қарап қалыпты.

− Бір бала атаға жете туады,

Бір бала атадан өте туады,

Бір бала кейін қарай кете туа­ды, − деп тақпақтап менде еңсе көтердім.

− Байға шықпаған қыз − ше­ше­сін қартайтады.

− Бұрын балаң сені асырайтын, қазір сен балаңның баласын қоса асырайсың.

− Тауықты тойындыра ал­майсың, қызды киіндіре алмай­сың, − деп ер жеткен қызынан есе қайтарып жатыр.

− Жұрттың Ыбырайы Ыбы­рай, біздің Ыбырай сұмырай, − деп мен де дөңк еткіздім.

− Қызға қараған күн − айсыз қараңғы түн.

Делбезем қоза бастады ма, тақпақтан тайынар емеспін:

− Күңнің қызы еркелесе,

Аспандағы жұлдызды 

әпер дер.

Құлдың ұлы еркелесе,

Ханның қызын әпер дер.

− Ананың көңілі қызында, қы­зының көңілі қызылда, − деп шешесі маған қарап таусыл­ғанынан белгі берді. Мен де:

− Балаң жақсы болса,

Жердің үсті жақсы,

Балаң жаман болса,

Жердің асты жақсы! − деп желпініп тоқтадым.

Содан көп өтпей, құдай атып, әйел екеуіміз әй-шәйлесіп, барып-келіп жанжалдасып бөлек жатып, ертесінде үн-түнсіз мысық-тышқан болып отыр едік, есейген екі бала екеумізге қарсы келіп отырып, тәубелі мақал-мәтелді кезектесе төпелесін келіп...

− Жаман байдан жайдақтығым артық.

− Жаман жардан − құр құ­шақтасаңда жастық артық.

− Бүркіт қартайса тышқаншыл болады.

− Әйел 40-қа келгенше өңін бермесе − қасиет, ер адам 40-қа кел­генше есі кірмесе − қасірет.

− Ердің атын қатын, я бәй­геден келген аты шығарады.

− Өз зайыбыңа дұшпан көзбен қара.

− Сұлу әйелдің күйеуі өмір бойы қарауыл болып өтеді.

− Әйелдің дауысы қатты шық­қан үйдің босағасынан жақсылық күтпе.

− Ертерек өлгің келсе, ақымақ әйелге үйлен.

− Алпыс нарың болғанша, ақылды жарың болсын.

− Бұлттан шыққан күн ащы, жаман қатынның тілі ащы.

− Еркек дауысты әйелдің ісі болмас, қатын дауысты еркектің күші болмас.

− Әйел боянса бұзылады, көп қиқаңдаса ұрынады.

− Әйел − әпкіш, бір басында су тұрса, бір басында шу тұрады.

− Еркек жолдас, әйелден әзі­рейіл де қорқады, сен адамсың ғой, шыда!

− Әйел − әмиян, еркек − ақша.

− Арақ − күйеуі, шылым − әйелі. Бұлардан көксоққан, жын­соққан деген ұл, көкжөтел деген қыз туады.

− Атың жаман болса сатып құтыласың, итің жаман болса атып құтыласың, қатының жаман болса қайтып құтыласың.

− Қазымыр қатынның байы ерте қартаяды.

− Әйелдер бүткіл жұмысты ат­қарады, қалғандары еркектерден артылмайды.

− Ерлі-зайыптылар ұрысқанда − махаббат шіркін құйрығын қысады, − деп ұл ыржалаңдап орнынан тұрып кетіп еді:

− Соқыр еркек пен мақау әйел­дің үйінде ұрыс болмайды, − деп қыз да оның соңынан ілесе жөнелді.

...Сөз сүйектен өтеді, атадан қалған мақал-мәтелге дерің барма! «Алма алма ағашынан алысқа түспейді» деген өтірік, мәнісі мәң­­гірткен мақал-мәтелден кем­пір екеуміз іштей «ал керек болса» деп тәубемізге келдік.

egemen.kz