Теңіз мінезді тұлға
Қазақ әдебиетінің алып бәйтеректері туралы сөз қозғалғанда, солардың арасынан дараланып, тереңінен толғайтын, өмірдің ащы-тұщысын теңіз толқынындай шайқап өткен Әбдіжәміл Нұрпейісовтің есімі ойға оралады. Ол – ұлттың ар-намысы, рухы мен тағдырын бойына сыйғызған алып тұлға.Әбдіжәмілдің өмір жолы мен шығармашылық тағдыры Арал теңізімен егіз ұғым. Сол теңіздің толқыны, желі, балығы мен балығының иісі, суы тартылып қалған сағыныштың сарыны – бәрі де оның бойына сіңіп, қаламына қуат бергендей. Әр бет, әр сөйлемнен туған жердің топырағының иісі аңқиды.
Әбдіжәмілдің есімін мәңгілікке қалап берген туынды – «Қан мен тер» трилогиясы. Бұл шығарма – қазақ прозасының биік шыңы, адам мен қоғам арасындағы күрестің айнасы. Ол романдағы Еламан бейнесі – төзім мен әділеттің символы. Қаламгер сол кезеңдегі қарапайым қазақтың тағдырын, теңіз жағасында тіршілік еткен жұрттың күресін көркемдік биікте көрсете білді.
Нұрпейісовтің кейіпкерлері тірі. Олар біз секілді ойлайды, сезінеді, күрсінеді, сүйеді. Автор оларды ғажайып шеберлікпен сөйлетеді, ал диалогтарының әрбірі – шындықтың шырағы. Оның тілі – ащы да әуезді, өткір де ойлы.
Әбдіжәміл Нұрпейісовтің мінезі мен шығармашылығы – теңіздің мінезіндей: бірде сабырлы, бірде толқынды, бірақ әрдайым терең. Ол шындықты ешқашан айналып өткен емес. Оның сөзі – батыл, ойы – өткір, ал ұстанымы – темірдей мықты.
Жазушының шығармаларында табиғат пен адам тағдыры бір арнада тоғысады. «Соңғы парыз» романында Арал апатының қасіреті арқылы ұлттың экологиялық, рухани күйзелісін ашып көрсетті. Теңіз тартылды, балық жоғалды, ал сонымен бірге адамдардың үміті де сарғайды. Бірақ жазушы үмітсіздікке берілмеді. Ол осы шындықты айқайламай, бірақ жүректі сыздатар шынайылықпен жеткізді.
Әбдіжәміл Нұрпейісов – әдебиетке қызмет еткен, өмірін сөз өнеріне бағыштаған сирек тұлға. Оның қаламы – шындықтың найзасы, ардың айнасы. Ол ешқашан жеңіл жол іздеген жоқ, өз ұлтының ауыр жолын таңдады.
Сөз өнері үшін күресу, шындық үшін қалам тербеу – оның өмірлік кредосы болды. Ол «мен жазушы болдым» деп емес, «мен халқымның үнін жеткіздім» деп өмір сүрді.
Әбдіжәміл Нұрпейісов – қазақ руханиятының символы. Оның шығармалары – біздің өткеніміздің айнасы, болашағымызға бағыт-бағдар. Қай кезеңде де мұндай тұлғалар сирек туады. Олар ғасырлар тоғысында елдің жадын сақтап қалатын жарық шам іспетті. Әбдіжәміл Нұрпейісов – сондай шам, теңіздің тартылғанымен де сөніп көрмеген шамшырақ.
Теңіздің толқыны кетсе де, Нұрпейісовтің сөзі мен рухы қазақ даласында мәңгілік жаңғырып тұрады. Ол қалдырған мұра – әдебиеттің биігі, халық жадындағы жарық із.
Ботагөз САРБАСОВА,
Арал қалалық тарихи музейі
филиалының меңгерушісі
