Зияткерлік меншік заңмен қорғалады

Еліміз егемендік алғалы бері дүниежүзілік қауымдастықтың толыққанды мүшесі болып, сол арқылы халықаралық қатынастарда өзіне сәйкес құқықтар мен міндеттерді қабылдап отыр. Солардың бірі – зияткерлік меншікті қорғау. Зияткерлік меншік адамның ой-санасымен жасалғанның барлығына қатысы бар өнертабыстар, әдеби туындылар, сондай-ақ, коммерциялық мақсатта пайдаланылатын таңбалар, атаулар мен үлгілер және басқалары. Сонымен бірге интелектуалдық шығармашылық қызметтердің нәтижелері: ғылым, әдебиет және өнер туындылары, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының орындалуы, қойылымдары, фонограммалары мен хабарларын жасауға және пайдалануға байланысты туындайтын қатынастарды реттейді.Міне, осы аталғандардың барлығы бүгінде заңмен қорғалады. Себебі зияткерлік еңбек – кез келген адамның жеке мүліктік құқығы немесе жеке меншігі. Сондықтан мемлекеттің міндеті – барынша зияткерлік шығармашылықты көтермелеу, сонымен қатар тиімді авторлық құқықтық қорғау арқылы индустрия мәдениетінің дамуына және жаңашыл өнертапқыштарды қолдауына мүмкіндік туғызады. Мұнсыз елдің зияткерлік әлеуетін қалыптастыруы мүмкін емес.  
Азаматтардың зияткерлік меншік обьектісі Конституция бойынша сақталады, заң жүзінде қорғалады. Біздің елімізде Қазақстан азаматтары мен қатар шетел азаматтарының да зияткерлік меншік құқығы заң алдында бірдей қорғалады. Сонымен қатар Қазақстан азаматтарының зияткерлік саласындағы жетістіктері ұйымға мүше елдердің бәрінде бірдей қорғалады.
Зияткерлік меншік құқығы біреудің меншігіне берілмейді және тек құқық иесінің келісімімен ғана пайдаланылады. Заңда белгіленген тәртіппен рәсімделген және материалдық тұлғаға көшірілген зияткерлік меншік нысандарының бәрі нарықтық тауар айналымында жүзеге асырылады, әрі материалдық емес құндылықтар түрінде есепке алынады. Зияткерлік меншіктің басты сипаттамасы меншікті пайдаланудың жеке құқықтарын тек зияткерлік меншіктің иесі, яғни автор ғана шамалай алуын мен оның рұқсатынсыз зияткерлік меншікті бөтен адам пайдалана алмауында.
Қазіргі уақытта зияткерлік қызметтің жаңа салалары пайда болуда. Міне, осыларды құқықтық қорғау үшін елімізде зияткерлік меншік туралы заң жұмыс істеу үстінде. Бұл – заман талабы. Атап айтар болсақ, Қазақстанда зияткерлік меншік объектілерінің құқығын қорғау «Авторлық құқық және аралас құқықтар туралы», Қазақстан Республикасының Патенттік, «Тауар белгісі, қызмет ету белгілері және тауарлардың шыққан жерлерінің атаулары туралы», «Электрондық құжат және электрондық цифрлық қол қою туралы» заңдары жүзеге асыруда. Қолданыстағы Әкімшілік, Азаматтық және Қылмыстық кодекстерде Зияткерлік меншік құқығы департаменті Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің зияткерлік меншік мәселелерімен айналысатын уәкілетті мемлекеттік органы болып табылатындығы айтылған.
Сондай-ақ мемлекет тарапынан зияткерлік меншік құқығы саласын дамытуға жоғары деңгейде көңіл бөлінуде. Өйткені дүниежүзілік қауымдастықтың талаптарына жауап беру, дүниежүзілік сауда ұйымына кіру тәрізді маңызды мемлекеттік мақсаттарды жүзеге асыруда авторлық және сабақтас құқықтар мен өнеркәсіптік меншік саласындағы құқықтарды қорғау маңызды факторлардың бірі блып саналады. Сондықтан зияткерлік меншік келешекте мемлекет азаматтарының әл-ауқаттылығы деңгейін белгілейтін, құнды ресурс ретіндегі ауыз толтырып айтарлықтай маңыздылыққа ие болмақ.
З.Айтжанова,
Арал ауданаралық әділет басқармасының басшысы,
ҚР Заңгерлер одағының мүшесі