Заманның алтын ағымы
Адамзат есін жиғалы бері күштілер әлсіздерді ашса алақанында, жұмса жұдырығында ұстап келеді. Бұл процесс жылдар өткен сайын күшін жойғандай, әлеумет біткен абсолютті теңдікке қол жеткізгендей сыңай танытқанымен, өшпес емес. Өркениеттің отаны атанған Грек-Рим империяларының өзінде құлдың құқығы аяққа тапталғаны, саясатта ашық қожайын мен құл арасындағы кертартпа байланыс көрініс тапқаны бәрімізге белгілі. Онымен қоймай, Ислам діні бастау алған, күллі ғалам идеал санайтын Арабтардың арасында құл иеленушілік белең алып, тек Мұхаммед Пайғамбардың ықпалымен нүкте қойылғанынан сіз де біз де хабардар болармыз. Қысқасын айтқанда, бұндай әлімжеттік пен алауыздық адамзатқа таңсық емес. Бірақ, мына дүниені ескергеніміз жөн. Ол кездері құл мен қожайын қандай-да бір иерархиялық немесе физикалық үстемдік арқылы айрықшаланды. Қалталылар бейшараларды диктаторлық тұрғыда білгеніне жұмсады, күш көрсетті. Ғасырлар өте келе күллі ғалам тәуелсіздікті сезініп, нәсіл арасындағы келемеж бәсеңсіп, құл сатылымы өз күшін жойды. Бұндай реформаның орын алуына зор септігін тигізген Американың ұлы президенттерінің бірі Авраам Линкольн екені бәріне аян. Алайда, жаңа айтып өткендей, адам баласы әлі де құлдық сипаттан арыла алмауда. Қалайша демократиялық бейбіт өмірде құл мен қожайын әлдеде өз саясаттарын жүргізуі мүмкін?,- деген сұрақ туындайды. Осы сауалға барынша жауап тауып, әшкерелеп көрелік. 21 ғасыр-технологияның қоғамда ерекше үстемдік еткен заманы. Шоу-бизнес, Медиа жобалар, жатсаң тұрғызбайтын түрлі гаджеттер адамзаттың жағдайын жеңілдетуге әрекет қылуда. Күлгісі келген күледі, демалғысы келген демалады, білім алуға ештеңе кедергі емес. Көпшілік ештеңеге күмән тудырмауы ықтимал. Алайда, адам баласы небәрі ақпараттандырылған белгісіз бір күштің хайуанына айналып бара жатқанына аса назар аудара қоймайды. Жыл өте келе адами құндылықтар өз күшін жойып, халық жаппай дегредацияға ұшырауда. Саналы пенденің жұмысын жасанды интеллект істеуде. Діндер арасында беймәлім секталар халықты неше түрлі тобырға ұжымдастыру барысында. Бұның бәрі санамыз сан түрлі саңылауларға алаңдап, құлдан түк айырмашылығымыз қалмағанын аңғартады емес пе? Фашизмнің негізін қалаушы әрі нацист Адольф Гитлердің оң қолы Йозеф Геббельстің "Маған Бұқаралық ақпарат құралдарын иелігіме берсеңіздер кез-келген халықты шошқаның үйіріне айналдырамын",- деген сөзі бар. Яғни, БАҚ арқылы қандай-да бір ұлтты құлға айналдыру политиктер мен пропагандистер үшін түк емес. Бұдан нені аңғарамыз? Біз тіршілік етіп отырған қоғам әлі биліктің, көлеңкелі диктаторлық саясаттың құрбанына айналғанын. Цивилизация адамзаттың жаңа мүмкіндіктері үшін орын алған құбылыс екені мәлім. Сан жылдар бойы жаңалық ашу үшін ақ тер, көк тер болып ғұмырын арнағандар өздерінің еңбектерін қарындылар қандай мақсатта пайдаланып жатырғанын аспаннан көз салғанда жатқан жерлерінен бір аунап тұрғандай болар.Құлдық сана тек қана технологиялық тұрғыда жүзеге аспайды. Ресей Империясы мемлекетіміздің үстерінен жекіп, өз идеологиясы мен менталитетін сіңіргені мәлім болар. Сол бір сайқал саясат бүгінгі қоғамға кері әсерін тигізуге. Нақтырақ айтқанда, көпшілік тілі мен ділін ұмытып кесапатты қоғам орнату үстінде. Орыстанған солтүстік, нарықтық мәжбүрлік, жеке басқа табынушылық, бәрі санамыздық құлдану үдерісінде екеніне айқын дәлел. Тіпті мемлекеттік тілмен қатар орыс тілінің жүруі қалыпты жағдайға айналып, қоғам арасында негативті көзқарас орнамауда. Біреулер "біз тәуелсіз мемлекетте өмір сүріп жатырмыз, қай тілде сөйлесекте өз еркіміз" деп ақталыпта жатады. Өзгенің тілі үстемдік еткен, өз тілінде сайрағанды "отсталый" санаған ұлтты қалайша тәуелсіз мемлекет деп атауға болады?
Жеке басқа табынушылық жайында сөз қозғасақ. Қазақстан Республикасында 30 жыл тақта отырған президентті "культ" санау қалыпты жағдайға айналды. Билікке сын айтқандар әділдікті ту еткені үшін зардап шекті. Потенциалы жоғары Орта Азияның орталығы атана отыра дамушы елдердің қатарынан әрі аса алмағанымыз тағы бар. Осының бәрін ескере отыра қалайша билік өкілдерін культ тұтуға болады? Қоғам арасында белең алып жатқан мәселелерге критикалық көзқарасымызды жеткізе алмасақ, бірден-бір уникальдығымыздың белгісі тіліміз бен мәдениетімізді сақтай алмасақ құлдан қай жеріміз артық?
Құлдық-тек қана күш көрсетумен ғана қоймай, арамза манипуляторлық жолменде жүретінін бірі білсе, бірі біле бермейді. Қоғам жаппай сауатын ашса, ұлттық құндылықтарын сақтай білсе, мидың жұмысын тежелейтін технологияларды лимиттен аспай қолдансақ қана құлдық санадан арылатынымызды ескергеніміз абзал.
Жеке басқа табынушылық жайында сөз қозғасақ. Қазақстан Республикасында 30 жыл тақта отырған президентті "культ" санау қалыпты жағдайға айналды. Билікке сын айтқандар әділдікті ту еткені үшін зардап шекті. Потенциалы жоғары Орта Азияның орталығы атана отыра дамушы елдердің қатарынан әрі аса алмағанымыз тағы бар. Осының бәрін ескере отыра қалайша билік өкілдерін культ тұтуға болады? Қоғам арасында белең алып жатқан мәселелерге критикалық көзқарасымызды жеткізе алмасақ, бірден-бір уникальдығымыздың белгісі тіліміз бен мәдениетімізді сақтай алмасақ құлдан қай жеріміз артық?
Құлдық-тек қана күш көрсетумен ғана қоймай, арамза манипуляторлық жолменде жүретінін бірі білсе, бірі біле бермейді. Қоғам жаппай сауатын ашса, ұлттық құндылықтарын сақтай білсе, мидың жұмысын тежелейтін технологияларды лимиттен аспай қолдансақ қана құлдық санадан арылатынымызды ескергеніміз абзал.
Мәншүк Талғатқызы,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің 3 курс студенті
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің 3 курс студенті
