Әжімінде даналық, даралық бар...

         Шілденің шіліңгірі... Жаздың осы бір айы қу жаныңды шыжғырып тұратын шақ қой. Күн астына шықпақ түгілі, көлеңкенің өзі жаныңды қоярға жер таптырмайды. Бірде осындай күннің ыстығына қарамастан балаларын сағынған анам "жолға шықтым" деп хабарлады. Анамызды асығыс күтуге кірістік. Кешікпейік деген оймен вокзалға ерте жетуге қамдандық. Әйтпесе ол кісіні томсырайтып алуымыз мүмкін. Сонымен не керек, күткен отарбамыз жетіп, сан адамның ішінен кимешек киген анамды іздеп тұрмыз. Соқтығысқан денелердің арасынан анамның ажарлы жүзі көрінді. Ақ маңдайын күнге төсеп келе жатыр екен. Қос қолындағы дорбасын қайратты білектерімен қапсырып алған. (Алыстан келе жатқан анамның бейнесі әлі күнге көз алдымнан кетпейді). Ол ажарлы кісі еді. Әжім басқан бетінен кәрілік табы көрінсе де, нұрлы жүзі бәрін жасырып тұратын. Сөйтіп, қауқылдасып болған соң темір жол жиегінде тұратын үлкен апамыздың үйіне келдік. Есіктен енген бойда немере-шөберелер анамның құшағына орала кетті. Үйдің іші мәре-сәре.         Кешкі астан кейін анам әдеттегідей біссімілләмен басталатын батасын беріп, ұрпақтың амандығын тіледі. Сосын әлдене ойына түскендей сәл кідіріп, әңгіме бастады. «Ертеде үш ағайынды жігіт болыпты. Үшеуі отбасының барлық мүшесін жинап, дастарқан үстіндегі асылған жілікті бөле бастапты. Қазақтың әдет-ғұрпына сәйкес үлкен ағасы малдың сирағын алып, інісінің кіші баласына ұстатады. Ас ішіліп болған соң үйді-үйлеріне тарап, қоштасады. Сол күні екінші інісінің келіншегі үйіне келіп, ағасын жамандай бастайды. «Менің балама малдың артқы аяғын беріп, көштен кейін болсын деді де, өзінің баласына алдыңғы сирақты ұстатты» дейді. Аңғал еркек бұл сөздерге сеніп, ойланып қалады. Сөйтеді де, ертесіне ағасына барып ойындағының бәрін айтып салады. Арада ағайындылар ашуға мініп, араздасып, бір-бірін мүлде көрместей болып кетіпті» деп тоқтады анам. Әңгіменің ауаны түсінікті. Бәріміз үнсізбіз. Әлдене айтар ма деп анамыздың
аузын бағып отырмыз. Анам екі келініне қарап әңгімесін қайта жалғады.  «Қарап отырсақ, ағайын арасындағы келіспеушіліктің себебі – әйелдің бір ауыз сөзі. Араздықты ушықтырған – көреалмаушылық, қызғаншақтық. Егер ұйытқы дұрыс болса, не нәрсе де ажырамайды, шашырамайды. Сондықтан келіндерім, сендерге бұл шағын әңгіме үлкен сабақ болсын. Ешқашан бір-бірлеріңді жамандамаңдар, кесір тигізбеңдер. Қайта ұйытып, бір болуға талпыныңдар, қарақтарым. Еркектің басын төрге де, көрге де сүйрейтін өздерің» деді...
         Сол күнгі әңгімені келіндері жадына мықтап орнатқан. Анам сексен жасына қараған шағында бұл өмірмен мәңгілікке қоштасты. Ақылын үнемі аңызбен, ғибратты әңгімемен мысал ететін анамның дәмді әңгімелері санамызда сайрап жатыр әлі. Бұрынғы мен қазіргі адам пиғылын салыстырып отыратын еді апам. Әсіресе «кешегінің келіндері...» деп басталатын көп әңгімесі. Ол кезде баласын кемпірдің көзінше ұстамайтын еді дейді. Біз де ене алдында солай болғанбыз деп еске алатын.
         «Тұңғышымды босанып, емізіп, еміреніп отырған едім» деп бастады бірде анам. «Сол кезде енем есіктен кіріп келді. Жас келінмін ғой. Қорықтым ба, әлде сыйластығым ба білмеймін, әйтеуір, құндақтаулы баланы жерге лақтырғандай орнымнан тұра сала сыртқа шығып кеткенім бар. Қарап отырсам, бала атасы мен әжесіне ғана тиесілі көрінетін сол кездерде. Басқа адамға, тіпті мына бізге ұстауға, жақсы көруге мүлде болмайтындай еді. Сөйтіп салмақтасам, бұл үлкенге, ата-анаға құрметтің көрінісі екен ғой» дейді. Оның осындай даналығына таңданамын. Өркениетке жеттік деген мына біздерге бұның бәрін ескінің қалдығындай – елестетеміз. Алайда астарында қандай өсиет, қаншама өнеге жатыр. Қазақ – басынан өткенін әңгіме, көргенін өсиет қылған халық. Тіпті түйгенін екі ауыз сөзге сыйдырып, мақал етіпті. Апам бір-біріне ұқсамайтын сан мың мақалды айтқанда, қазақтың осы бір даналығы, сөз зергерлігі апаммен бірге ере кеткендей көрініп тұрады.
         «Адам аласы ішінде, мал аласы сыртында» деп көп айтты соңғы шақтарында. Сырыңды ешкімге айтпа, адамның ойы ішінде болады, оның не ойлап тұрғанын білу қиын дейтін. Қыс мезігілінде түскі ауысымда оқығандықтан, сабақ уақыты кеш аяқталып, қараңғы ерте түсетін. Ауылда қайтар жолда көше иттері көп еді. Сонда иттен тасаланып, үлкен адам жолықса, үйге жетіп қалуға тырысатынбыз. Анам неге кештеткенімізді сұрайды, біз себебін түсіндіреміз. Сонда апамның айтатыны: «Итті байлап ұстауға болады, қорықпандар. Сосын үріп-үріп қояды. Қорқатын нәрсе ол емес, адамның итінен сақтасын» дейтін. Анамды сағынғанда есіме осы естеліктер еріксіз ойыма оралады.
         Қазір қанат қатайып, өмірден өз орнымызды таптық. Халықпен тығыз жұмыс жасайтын мекемеде маман боп қызмет атқарамыз. Түрлі жастағы тұтынушылар келеді. Оның ішінде қариялар да бар. Алайда кейбірі «айналайын, балам» деп бір ауыз жылы сөз айтуға жарамай тұрады. Керісінше, немересіндей баланы балағаттаудан тайынбайды. Сондай шақта апамды, сол заманның адамдарын сағынамын.
         “Өзен суға жарасқан
         Қамысы мен қоғасы.
         Кәрияға жарасқан
         Аузындағы тобасы» дейтін еді-ау апам.
Несібелі ФАЙЗУЛЛАЕВА