Шовинистер лаңы
Тегі түркі, руы Қият, жарты әлемді жаулап алып, үлкен империя құрған моңғол билеушісі Шыңғыс ханның баласы Жошыдан туған немересі Бату хан 1243 жылы дүние жүзіндегі ең алып империя – Алтын Орда мемлекетін құрды. Оның құрамына бүгінгі Ресей, Беларусь, Украина, Польша, Чехия, Словакия, Сербия, Босния, Словения мемлекеттерінің аумағы, Венгрия, Румыния, Молдова, Армения, Грузия мемлекеттерінің тұрғындары бағынышты болды.1503 жылы алып мемлекет ресми түрде өмір сүруін тоқтатты да, одан әр мезгілде Ақ Орда, Ресей князьдігі, Қасым хандығы, Қырым хандығы, Сібір хандығы, Шейбани хандығы бөлініп шықты. Әлеуметтік жағдайлары мен даму дәрежелері әр түрлі болғанымен, бұл хандықтардағы халықтар ұлттық құрамын, санын, салт-дәстүрін, мәдениетін, тілін, ділін аман сақтап қалды.
Кейін православия дінін ұстанатын Московияны жоғары дәрежеде дамытқан англосакс өкілдері басқарып, сол кез үшін қуатты қарулар әкелініп, технологиясын үйретіп, ерекше күшейтті. Мейлінше күшейген орыс мемлекетін англосакс билеушілері кезінде Алтын Ордаға жіберген еселерін қайтару үшін өзара соғыстан әбден әлсіреп, ыдырай бастаған түркі тектес халықтарға айдап сала бастады.
Нәтижесінде, бүкіл түркі дүниесі бір ғана орыс мемлекетінің қол астына қарап қалды. Мемлекеттігінен, азаматтығынан айырылды. Қол астына қараған халықтарды аяусыз басып-жаншыған англосакс өкілдері орыс атын жамылып, ойына келгендерін істеді. Қырып-жойды, бір-біріне айдап салды. Ассимиляцияға ұшыратты. Тарихи санасын тұншықтырып, мәңгүрттендірді. Халықтарды туған жерінен бездірді. Жер аударды. Орыс емес халықтарды кемсітіп, орыс халқының санасына шовинизм дертін аяусыз екті.
Мұндай жүгенсіз үрдіс кеңестік дәуірде барынша қуатты түрде жүргізілді. Ақыр соңы, көп халықтар сықылды қазақ халқы да генофонын әлсіретіп, шала-жансар күйге түсті. Халықтың жартынан астамы қолдан ұйымдастырылған аштықтан жойылса, жартысы тілінен, мәдениетінен айырылып, сақауланып, мәңгүрттеніп қалды. Қағынан ұшынып, өз салт-дәстүріне жиіркенішпен қарайтын дәрежеге жетті.
«Жығылғанға жұдырық»
Шовинистер әдейі ұйымдастырған аштық пен саяси қуғын-сүргіннен әбден есеңгіреп қалған халқымыздың генофонын одан әрі әлсірету мақсатында соғысты желеу еткен кеңестік билеушілер қазақ даласына неше түрлі халықты еріксіз жер аударып, ұлтаралық қақтығысты мейлінше ушықтыруға тырысты. Орыс билеушілері қазақ халқының құқығын жер аударылып келген халықтардан да төмен ұстауға тырысты. Мұны іштей «жақсылыққа - жамандық» дегендей, қазақ халқының жойылудан аман алып қалған қамқорлығын «әлсіздікке» балаған өзге халықтар «есіктен кіріп, төрге озды», «төрге шығамын деп, төбеге шықты». Әр жерде қазақты ұрып-соғып кету, пышақтап тастау, қарсыласқан қазақты сотқа беру, соттар қазақты «рахаттана» соттау – мұның бәрі шовинизмнің сойылын соққан жер ауып келген өзге халықтардың шолақ түсінігінен туындады. Сайып келгенде, мұның бәрі әбден қалжыраған халыққа «жығылғанға жұдырық» болды.
«Сені туған шешеңнен айналайын»
Кеңес үкіметі басшылығына ең авантюрист басшы Н.С.Хрущев келгеннен кейін, көп ұзамай «Тың және тыңайған жерлерді игеру» басталды. Бұл авантюра 1954 жылдан 1964 жылға дейін созылды. Осы он жыл ішінде орыстың және басқа славян тектілердің 6 млн.-дайшамасы «шанышқыдан жырылған», «жеңіл өмір, рахат романтика» іздеген адамдары Қазақстанды жайлады.
«Тың және тыңайған жерді игеру» салтанатының ашылуында Кеңес басшысы Н.С.Хрущевтің тыңгерлер алдында: «Жабайы халықтың дәурені өтті. Мына сайын даланың ендігі иесі сіздерсіздер! Сондықтан, еркін қимылдаңдар!» деген «тарихи» сөзі жер аударылғандар мен қаңғыбастардың сасық санасының отына май құйғандай болды. Қасиетті қазақ жерін былғағандары былай тұрсын, жергілікті қазақ халқына небір озбырлықтар жасай бастады.
Бұл, әрине, кеудесінде оты бар, намысты жігіттердің әбден ашуына тиді. Атқарып жүрген лауазымдарына да қарамастан, намысты қолдан бермеді. Сондай намысты жігіттердің ұлт абыройын қорғауда келер ұрпаққа өшпестей өнеге қалдырып кеткендердің жарқын істері – айдынды Арал жерінде де болып жатты.
Сондай оқиғаның бірі 1956 жылдың күзге салым уақытында орын алды. Түскі үзілістен кейін өзінің қызмет көлігімен қаннен-қаперсіз келе жатқан Қазақстан коммунистік партиясы Арал аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Бекентай Мүсәпіров пен оның көлік жүргізушісі Тұрғанбай Ізбасқанов екеуі орталық алаңда үш шешен жігітінің бір қазақ баласын жатқызып ап, бас-көзге қарамай аяусыз тепкілеп жатқанын көреді. Қазақ байғұс басын қос қолымен қорғаштағаннан басқаға дәрмені қалмаған. Айқалауға да шамасы келер емес. Бұл тепкілеу енді біршама уақытқа созылса, қазақ жігітінің жаны жаһнамға кетіп қалуы да ғажап емес-ті.
Мына озбыр көрнісіке жаны шыдай алмай кеткен Тұрғанбай аға еш ойланбастан көлікті кілт тоқтатып, әй-шәйға қарамастан әлгі үш шешен жігіттерін ұрып, қойша домалатып, ешкіше бақыртып, әбден жалынғанша сабап-сабап жөндеріне жіберді.
Бұл көрініске куә болған аудан басшысы Бекентай Мүсәпіров жұмыс орнына жылжи береді. Алайда, арада үш-төрт сағат өтіп кетсе де, көлік жүргізушісі Тұрғанбай аға жұмыс орнына келмейді.
Іштей бір жамандықты сезген Бекентай Мүсәпіров Тұрғанбай ағаны іздестіре бастайды. Сөйтсе, әлгі таяқ жеген озбыр үш шешен жігіттері дереу милицияға шағым жасайды да, шовинистердің сценарий бойынша «таспен жапалақты ұрса да, жапалақты таспен ұрса да, жапалақ өледінің» керін келтіріп, қазақты кінәлі болмаса да, кінәлі қып, Тұрғанбай ағаны қамап тастапты.
Ал, керек болса! Аудан басшысы Бекентай Мүсәпіров әділетсіз шовинист милиция бастығын шақыртып ап, әбден сөгіп, Тұрғанбай ағаны босаттырып алады.
Міне, көрдіңіздер ме, жергілікті халықты қолында билігі бар орыс шовинистерінің қалай төмендетулерін?!... Тіпті, кінәлерді білініп тұрса да, жер аударылып келген халықтардың сөзін сөйлеулерін!
Қазақты кемсітулеріне жол бермеген Тұрғанбай ағаны қамаудан босаттырып, алдына шақырып алғаннан соң, аудан басшысы Бекетай Мүсәпіров аса риза кейіпте Тұрғанбай ағамызға әкелік мейіріммен арқасынан қағып тұрып:
-Сені туған анаңнан айналайын! – дейді көңілі босап, іштей ұлтының шарасыздығына налып.
Иә-ә, Қазақты өз жерінде өгейсіткен заман-ай! Өз еліндегі заңның да өз халқына қорған бола алмайтыны ұлтын сүйер азаматтың жанына қатты батып тұрғаны – түйілген жұдырығынан, от шашқан көзінен, күреңіткен жүзінен анық көрініп тұрған-ды.
Амал нешік, ауызбіршіліктің жоқтығынан өз тізгінін өзі ұстай алмаған халықтың көрген күні осы екен-ау!
Күні кешегі 1 млн. қазақты жалмаған 1921 жылғы аштық, одан соң 1931-32 жылдардағы халқымыздың жартысынан астамын жұтқан қолдан жасалған аштық-геноцид, ел бастар зиялыларымызды құртқан 1936-1938 жылдардағы репрессия, 1936 жылдан бастап күні кешеге дейін жер аударылған халықтардың қысастығы, 1954 жылдан тың игерушілердің озбырлығы – бәрі-бәрі қас қағым сәтте көз алдынан өте шыққан Бекентай ағаның бір сәт көңіл-күйі түсіп кетті де, дереу есін жиып алды.
Өзін «қазір сөгеді-ау!» деп күтіп тұрған көлік жүргізушісі Тұрғанбай ағаның намыстан от шашып тұрған көзіне ойлана қараған Арал ауданының бірінші хатшысы Бекентай Мүсәпіров аға:
– Қандай заман орнаса да, ұлтына қамқор бола білетін сендей азаматтар көп болғай! – деді тағы да ой тұңғиығына бір сүңги.
Сөйтті де, Тұрғанбай ағаны есікке дейін шығарып салып тұрып:
– Еш қобалжыма! Бәрі де дұрыс болады. Алаңсыз жұмысыңды істей бер! - деді арқасынан тағы да қағып.
Аудан басшысының аузынан мұндай жылы сөзді естимін деп ойламаған Тұрғанбай аға да бастығына риза кейіпте басын бір изеді де, сыртқа шықты.
Жолда келе жатып: «Апыр-ай! Атқа қонған азаматтарымыздың арасында да ұлтын сүйер азаматтар бар екен-ау!» - деді сүйсіне. Өйткені, осы бір халқының басына сын сағаты сыртылдап тұрған қиын-қыстау заманда өзінің бас терісін қорғау үшін халқын сатып кете беретін солқылдақ басшылар жетіп артылатын-ды.
Нұрбай ЖҮСІП,
Қамыстыбас ауылы
