«Ақ алтынды» алқап
Аралдың солтүстік-шығыс беткейіне қарай сапарласаңыз, Жақсықылыш деген қырат шығады алдыңыздан. Қылыштың жүзіндей қиястана біткен қырдың баурайында өндірісі өркендеген іргелі кент бар. Бұрын «Аралсульфат» аталған бұл ауыл тәуелсіздік туғасын Жақсықылыш деген жаңа атты иеленді. Бүгінде тамыры терең елді мекен тұрғындары жергілікті «Аралтұз» кәсіпорнынан нәпақасын тауып отыр. «Ақ алтынмен» аты шыққан зауытқа, берекесі тасыған өлкеге арнайы барып, тынымсыз тірлікке куә болып қайтқан едік.Біз айтқан ауылға қарай ат басын бұрсаңыз, тұз тиелген вагондардың темір жол үстімен сырғып бара жатқанын көресіз. Өңкей тұз өңгерген темір тұлпар зауыттан шыққан өнімдерді ел игілігіне жөнелтіп жатады. Жақсықылыш қаладан онша алыс емес. Тас жолмен жүйткіп отырып, өрден ассаңыз, алдыңыздан ауыл күтеді. Біз де елді мекенге енгесін бірден тұз өндіретін зауыттың тұсына келіп тоқтадық.
Кәсіпорын маңында ең алдымен көзге түсетіні – тау боп үйілген тұз. Кәдімгі тұзшылардың қолымен тұрғызылған тау. Биіктігі бірнеше қабатты ғимаратпен теңесетін «ақ алтын» көбіне жазда жиналады екен. Ал қысқы тірлік – сол өнімді өңдеу. «Аралтұз» АҚ вице-президенті Нағашыбай Әуесхановтың айтуынша, жергілікті халықтың басым бөлігі осы өндірісте жұмыс істейді.
– Әр үйден бір адам осы жерден нан тауып отыр десем болады. Тіпті, бір отбасында бірнеше азамат жұмыс істеп, тіршілігін тұзбен байланыстырған. Кәсіпті атадан балаға ұластырған династиялар да табылады. Жұмысшылар уақытымен келіп, өз ісіне кіріседі. Жалақы да уақытылы. Бұрынғыдай емес, қазір зауыт біраз жаңарып, заманауи технологияның көмегімен өнімділік артты, – дейді Нағашыбай ағамыз.
Біз де кәсіпорынның жұмыс процесіне араластық. Нағашыбай аға айтпақшы, тынымсыз айналып жатқан жаңа технология тұздың түр-түрін тарқатып жатыр. Қандайы керек? Қаптамаға, қорапқа, құтыға салынғаны бар. Бір жағында брикеттелген тұз тізіліп тұр. Айтпақшы, алғашында шаршы-шаршы болып жатқан осы брикеттелген тұзды кесек шығар деп ойлап қалғанымыз өтірік емес. Бұрын көрмегесін білмедік. Сөйтсек, бұл да «ақ алтыннан» шығатын өнім екен. Брикеттелген тұзды малдың жеміне қосып беретін көрінеді. Сонда бұл асыл өнімнің тек адамның емес, төрт түліктің де «тәбетін» ашатынын түсіндік.
«Аралтұз» – республикада теңдесі жоқ, нөмірі бірінші кәсіпорын. Тәуелсіздік алған жылдары талай зауыт тұралағанда, аталған құрылым еңбектің арқасында өз-өзін сақтап қалды. Тұзшылар ата кәсібінен ажыраған жоқ. Кеңес Одағы кезінде де алдыңғы орынға шығып, тамақ өнеркәсібі саласы бойынша Одақтың ауыспалы «Қызыл туын» елуден астам рет жеңіп алған. Ал жетпіс-сексенінші жылдары ең жоғарғы нәтижелі көрсеткішке қол жеткізді. Кеңес Одағы ыдыраған алмағайып уақытта зауыт 1993 жылы акционерлік қоғам болып қайта құрылды. Міне, содан бері өз биігінен түспей келеді.
Осыдан 6-7 жыл бұрын зауыттың жаңа тынысы ашылғандай болды. Инвестицияның арқасында кен орнында игілікті жұмыстар жүзеге асырылды. 2013-те «Аралтұз” акционерлік қоғамы өз қаражаты есебінен жаңа цех салып, ауқымын кеңейтті, испан технологиясы іске қосылды. Цехтар қайта жаңартылып, жұмысшы саны артып, өріс кеңейді. Құр шөппен ауыз сүртпей бірлі-жарым мәлімет келтірейін. Өткен жылы аудан бойынша барлығы 601,6 мың тонна тұз қазылып, 212,3 мың тонна йодталған тұз өндіріліпті. Осындай алып көлемдегі қазбаның нәтижесінде экспорт та жыл сайын еселенуде. Мәселен, бұған дейін Ресей, Әзірбайжан, Грузия, Украина секілді мемлекеттерге шығарып келсе, биылдан бастап 1 жарым миллиард халқы бар Қытай нарығы Аралдың «ақ алтынын» қабылдайды. Бүгінде өнімінің 65 пайызын экспорттайтын кәсіпорын бұл межені одан әрі арттыруды көздеп отыр.
Аралдың қос бренді – балық пен тұз. Теңіз толғалы су маржаны көбейсе, жаңа технологияның қуатымен «ақ алтын» өндірісі артты. Ішкі нарықты тұзбен қамтып отырған кәсіпорын 1200 адамға жұмыс беріп отыр. ҚР Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тапсырмасына сәйкес жұмысшылардың басым бөлігінің жалақысы өсіп, жағдай түзелуде. Тынымсыз тірлік пен толағай табыс кеншілер ауылына көрік беріп тұр. Міне, тұзды өлкені көріп түйгеніміз осы.
М. ҚҰРМАНӘЛІ
