"Сырдың" сыршыл сырлары

Ауданымызда ауылда тұрып-ақ қасиетті өлең өлкесінің табал­дырығынан аттап, төріне шыққан талапкер, талантты ақындар аз емес. Соның бірі - Бекбауыл бекетінде тұратын теміржолшы Әбіләзім Тұрғанбаев. Әке жолын қуып, бар еңбек жолын болат жолдың бой­ында өткізген Әбіл­әзім ақындық әлемінен әсте шет қалмаған. Жер апшысын қу­ы­рып, жүйткіп өткен әр­бір пойыз оның жүре­гіне жыр құйып, нұр құйып кететін. Сөз сүлейін сомдаған ол келе-келе Бекбау­ыл­дың бетке ұстар ақыны болып танылды.

Менің бір байқағаным, 1997 жылдары "Толқын" газеті баспасы жанынан алғаш "Теңіз дауысы" атты алақан­дай, шағын жыр жинағын шығарған­быз. Оған ауданы­мыз­дың айтулы ақыны Зей­нолладан бастап, Мешітбай, Әбілхан, Серік, Сағындық, Жет­ес, Толыбай, Оңталап, тағы басқа ақындарымыздың Арал тақырыбындағы өлеңдерін топ­тас­тыр­ғанбыз. Осы жинаққа енген Әбіләзімнің аяқ алысын сонда таны­ған­мын. Содан бері оның өлеңдері аудан­дық, облыстық, рес­публикалық баспасөз­дерде жарияланып, 2009 жылы "Бекбауыл белес­тері", 2010 жылы "Байқоңыр жыр­лай­ды", 2011 жылы "Бек­бауылым – текті ауыл­ым" атты жыр жинақ­тарында жарық көрсе, енді міне, ақынның талай жыл­ғы еңбегінің жеміс­індей "Сыр" атты өлең кітабы өмірге келді.

"Сыр" негізінен ақынның жан сыры. Кітап бес бөлімнен тұрады. Туған жер тақырыбын толғап, ата­мекенін асқақтатқан бірінші бөлімнің беташарындағы:

Кең болса да жазира, далам қандай,

Шағын менің ауылым алақандай.

Бекбауылым, өзіңе ұшып келем,

Өз ұясын сағынған балапан­дай, – деген жұп-жұмыр шумақ, жаныңа жылы леп соқтырып, ал­дағы жыр жолдарына оқырманын еріксіз жетелейді. Бөлімдегі "Туған жер", "Бекбауылым", "Батыр баба – Бекбауыл", "Ақирек", "Жанар­ымда барады дария ағып", "Көк­арал" тақырыбындағы өлеңдері де өмірдің өзінен ойып алғандай, туған жер келбетін керім су­рет­тейді. Ал осындағы "Қай­ықшы" поэмасы да жас­тарды елдікке, ерлікке үндейтін ұтырлы туған кесек дүние.

Қыз-келіншектер мен аналарға арналған екінші бөлімнің де өзіндік өрнегі, сезімді сыры бар. Бұл тақ­ырып таусылмайтын жыр, аяқтал­майтын сыр. Бірақ Әбіләзім мұнда өзіндік ой толғап, өзіндік шеберлік­пен ерекше жырлайды. Айталық, "Әйелдер, аяулымсыңдар" өлеңін­де:

Кәусар сезімдей мөлдіреген,

Шаттық бастамасысыңдар.

Әйел жүрегі елжіреген,

Мейірім астанасысыңдар, – деп әйел бейнесін асқақ көтереді. Ер жігіт елжіреп, талай көздер сүзіл­ген әйел жаны мен тәнінің сұлу­лығын сөз ете келіп:

Сап, сап көңіл, сабыр ет, батпа пенде күнәға,

Адалдықтың аяулы, биігінен құлама.

Құлынымыз әйелдердің құр­сағында жаралған,

Мейірімі мөлдіреп, алдында тұр ұлы Ана,– деп сайқал ойлы­ларды сабырға шақ­ырып, әйел жанын ара­шалап алады. Әбіләзім­нің тапқырлығы да, міне, осында.

Сонымен бірге аңыз желісінде жазылған "Жылан шаққан қыз" поэма­сы да оқырманын бей-жай қалдырмайтын, торғай бала­пан­ына төнген жыланды қамшымен ұрып, арашалаған жігіттің мәрт­тігін, сол жаралы жыланды жазып өмірге қай­та әкелген қыздың жақсы­лы­ғын, түптің-түбінде әлгі жыланның қызды шағып өлтірген жауыздығын, яғни өмірде жақ­сылық пен жа­мандықтың қатар жүретін мысалын әдемі сурет­теген сәтті туынды дер едім.

Беу, сағыныш, дариға, асқақ әрі асыл ән,

Сағынбаса дүние, әсем жүзін жасырған.

Төгіп алып абайсыз, мөлдір, сезім моншағын

Сағынышпен сарғайып, өтті-ау жылдар басымнан,– деп бас­талған "Сағыныш" атты үшінші бөлімдегі лири­каға толы ту­ындылары тек сана сағынышына, мәуелі махаб­батқв, салиқалы сырлар­ға, сәулелі сезімге арнал­ған.

"Тәуелсіздік – көзімнің қара­шығы", "Арнау" деп аталатын бөл­імдері де азаматтық әуенге, ел­дікке, ер­лікке жетелейтін отаншыл сезімге арналған, тәлім-тәрбиелік толға­н­ысы, жан жылуы мол жырларға толы.

Сайып келгенде, ақындық бол­­мысымен жан сырын жайып салған жерлесіміз Әбіләзім Тұр­ғанбаевтың "Сыр" атты бұл ту­ындысы ауданымыздағы  шығармашылық өкілдерінің әдеби қаз­ына байлығына қосылған құнды дүние деуге болады.

Жұмабай Жақып,

Арал аудандық З.Шүкіров атындағы шығармашылық бірлестік төрағасы

Арал қаласы