Сағындырған Сайлау дос

...О кездері біздің үйден басқа да бес-алты үй теңіз жағалауында отырған. Бұрын да айтқанымдай, екі бөлмелі қақыра тамның терезе әйнектерін дауыл күндері жағалауға соққан ақжал толқындардың тамшылары жуып жататын. Әкем болса екі аттам жердегі қара қайығына мініп, теңіз төріне өрлеп кетеді. Күндегі дағдысы осы.

Сол төмендегі бес-алты үйдің бірі - биік төбе етегіне таяу қоныс тепкен Тілеп жездеміздің қара шаңырағы болатын. Сол үйдің отанасы Орынбике апамыз көп үндемейтін сабырлы, бес уақыт намазын қаза жібермейтін діндар әйел еді. Ал апамыздың тұңғышы Нұрамадин ағамыз қаладағы портта баржа шкипері болатын. Оның баржасы қаладан теңіз жағалауындағы балықшы ауылдарға азық-түлік тасымалдайтын. Тіпті бір-екі рет баржамен Аралдан ауылға теңіз дауылына тербеліп әзер жеткенім де есімде...

Анамыздың екінші ұлы Нағымадин балықшы кемелерінің бірінде моторист болса, үшінші ұлы Ақнияз ағамыз Шымкент қаласындағы әлдебір оқу орнының студенті еді. Есімде қалғаны, бір жолы осы күнгі қазақ поэзиясының жүйрігі Қадыр Мырза Әлінің «Ой орманы» деген алақандай кітабын маған әкеп сыйлады. Содан кейін ол Шымкент шаһарында Шәмші Қалдаяқов деген композиторды, Мұхтар Шаханов деген жас ақынды көргенін айтып еді. Біздің жанымыздағы ересектеу Боранбай деген бала:

– Е, анау радиодан құлағым шалған «Қайықта», «Ақмаңдайлым» әндерін жазатын кісі ғой Қалдаяқов деген.

– Жігіт де. Кісі емес,-деді Ақнияз ағамыз оның сөзін түзетіп.

Ақнияздан кейінгі Байнияз ағамыз бізден әжептеуір ересек. Оқта-текте үлкен Бөгенге қарай сабақтан соң қара домбырасын құшақтап бара жатқанын көріп қаламыз. Сірә мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінің белсенді мүшесі болуы керек. Бірақ күс табан қаршадай кезімде бұл ағамыздың күй шерткені тіпті есімде жоқ. Есесіне кейін ел-жұртқа етене танымал, майталман мәдениет қайраткері, дәулескер домбырашы атанды.

Ал біздің басты кейіпкеріміз, осы әулеттің кенже ұлы Сайлау достың жөні бөлек болатын. Ол Тілеп қарт пен Орынбике апамыздың Көнебөген елді мекеніндегі отбасында 1950 жылы 7 наурызда жарық дүниеге келіп, 2017 жылы 67 жасында келместің кемесіне мініп, мәңгілік сапарға аттанғалы сегіз жылдай уақыт өтіпті. Тірі болғанда жетпіс бес жастың көжесін ішіп, өнерімен жерлестеріне қуаныш сыйлап жүрер еді-ау.

Біз Қуанышбай (бұл кейін аудандық «Толқын» газеті редакциясында бөлім меңгерушісі, жауапты хатшы қызметін өмірінің соңғы күндеріне дейін мінсіз атқарған белгілі журналист Қуанышбай Мұқашев болатын), Сайлау және мен үшеуміз бала күнімізден арамыздан қыл өтпестей сырлас, мұңдас дос болатынбыз. Сол достығымыз ол екеуі өмірден озғанша үзілген жоқ.

Сол екі досымның бірі Сайлау болатын. Бала күнінен өнермен өзегі егіз болды десем артық айтқаным болмас. Жазғы күннің отты сәулесінен қорғаншақтап, бір көзін сығырайтып шарбағының ішінде Қуанышбай екеумізге беймәлім, таңсық күйлерді шертіп отыратыны да әлі күнгідей жадымда қаз-қалпында жаттаулы тұр.

Иә, мен білетін сол Сайлау Тілепов кейін З.Шүкіров атындағы №20 Бөген орта мектебін ойдағыдай тәмамдап, отбасымен Арал қаласына түпкілікті қоныс аударған болатын. Мектептен соң Сәкең Шымкент қаласындағы музыкалық училищеде оқып, дирижер мамандығы бойынша бітіріп келіп, аудандық Мәдениет үйіне қызметке орналасты. Осындағы Қазанғап атындағы ұлт аспаптар оркестріне ағасы Байнияздың ізімен домбырашы болып өнер айдынына алғаш рет құлаш ұрды. Сонан бастап оның күллі өмірі осы бір шағын қалада өтті. Өзінің алдындағы Талас Шүкіров, Мұрат Сыдықов сияқты оркестрдің даңғайыр дирижерлерінен жатпай-тұрмай үйренді, көңіліне көбірек тоқыды. Сахнадағы сиқырлы таяқшаның сырына үңілді, құпиясын меңгерді. Қыран құстай қияға көз жүгіртіп, қанатын қомдады. «Талант тас жарады» дегендей, аудандық мәдениет бөлімінің сол тұстағы басшысы Құдайберген Жасекенов жас жігіттің қабілет-қарымын жазбай таныды. Сөйтіп Сайлау дос оркестрдің көркемдік жетекшісі, әрі дүрдей дирижері қызметіне тағайындалды. Оркестр мүшелерімен бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығарып, бірлесе еткен еңбек нәтежесінде оның репертуары да музыкалық тың дүниелермен толыға түсті.

Сол кездері ел-жұрт кешкі жұмыстарынан қайтып бара жатқанда ол мәдениет үйіне қарай асыға басып келе жатушы еді. «Қайда бара жатырсың?» деген таныстарына «жұмысқа» деп қысқа тіл қататын. Ол өзі өмірден өткенше өстіп уақытпен санаспады. Соның нәтежесінде Арал аудандық Мәдениет үйі жанындағы Сайлау Тілепов басқарған Қазанғап атындағы ұлт аспаптар оркестрі облыстық, республикалық өнер байқауларында талай мәрте топ жарды. Белгілі өнер қайраткерлерінің жылы лебіздеріне ие болып және Мәскеудегі жоғарғы оқу орнына емтихансыз оқуға қабылдану жөніндегі ұсыныс жасалғаны қазір ертегі тәрізді. Бірақ бұл ертегі емес. Боямасыз шындық болатын. Кір жуып, кіндік кескен туған жерінен басқа жерге ұзап кету, қоныс аудару оның ойына кіріп шыққан жоқ. Соңғы демі біткенше жерлестерімен ғұмыр кешуді, соларға аянбай мәдени қызмет жасау оның мағыналы мақсаты болатын. Ол басқа жерден атақ-даңқ іздемеді. Өз ортамызда қарапайым күй кешті. Биліктен атақ дәметпеді. Есесіне Сайлауды аралдықтар өле-өлгенше төбесіне көтерді.

1974 жылы Сайлау Тілепов басқарған Қазанғап атындағы ұлт аспаптар оркестр Мәскеу қаласындағы бүкілодақтық халық шаруашылығы көрмесінде өнер көрсету бақытына ие болғаны әлі күнге есімізде. Сол жолы оркестр дирижері Сайлау Тілепов пен әнші Мақашбай Алмағанбетовтың өрелі өнеріне риза болған талғампаз мәскеуліктердің таңдана қол соғып риза болғандарын одақтық, республикалық басылымдар жарыса жазғаны белгілі. Сәкең мен Мәкең болса соның нәтижесінде көрменің күміс медальдарын омырауларына жарқырата қадап, елге оралғаны бар.

Тумысынан мақтау-марапатқа құмарлығы жоқ өнер иесі онан да шығармашылық ізденісін дамытуға баса көңіл бөлген еді. Соның нәтижесінде арысы қазақтың халық және берісі қазіргі композитордың сүйекті шығармалары, әуезді әндері Батыстың Бах, Бетховен, Штраус және басқа композиторларының шығармалары оркестр репертуарына іріктеліп алынды. Сөйтіп жүргенде жетпісінші жылдардың соңғы ширегінде оркестр тағы да дамылсыз дайындыққа кіріскен еді. Өйткені бұл жолы өнер ұжымы Қарақалпақ автономиялы республикасында өтетін Қызылорда облысының мәдениеті мен күндеріне қатысу бақытына ие болған еді.

Көп ұзамай Қазанғап атындағы ұлт аспаптар оркестрінің дирижері, әрі көркемдік жетекшісі Сайлау Тілепов басқарған аралдық өнерпаздар туысқан халықтың шексіз ілтипатына бөленіп, елге үлкен табыспен оралғанын сонда жерлестері болып мақтаныш тұтқанбыз.

Сайлау үлкен өнер иесі болумен қатар бетегеден биік, жусаннан аласа, өте қарапайым жан болатын. Қысылғанға қол ұшын беретін, қиналғанға жүрек жылуын сыйлайтын нағыз жаны жомарт азамат еді. Арасында мектеп оқушыларын музыка өнеріне баулып, оларға рухани тәрбие беруге көп көңіл бөлгенін көпшілік жақсы білетін.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, аудан халқын көзі тірісінде өнерімен жарты ғасыр сусындатқан аудандық мәдениет үйі жанындағы Қазанғап атындағы ұлт аспаптар оркестрінің бұрынғы дүлдүл дирижері, Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, саусағынан сазды әуен саулаған Сайлау Тілеповтің есімін туған қаламыздағы жаңа көшелердің біріне еншілесек артық болмас деп ойлаймын. Бұл руханият адамына көрсеткен орынды құрмет болған болар еді.

...Иә, Сайлау мен Қуанышбай сияқты қос досым бұл жалғаннан өткелі, мәңгілік мекеніне жеткелі біраз уақыт болыпты. Кейде жалғызсырап кеткенде оларды сағынып отырамын. Сондайда қазақтың көрнекті ақыны Сағи Жиенбаевтың мына бір жыр жолдары ойға оралады:

Топ-тобымен ұшады ғой торғай да,

Оны да бір еске ап қойсақ болмай ма.

Жалғыз жүру жараспайды достарға,

Жабығамын, мұң кешемін ондайда.

Бүгінгі емес, ертен келер күн де өзге,

Тұра бермес жалын атып нұр көзде.

Жұбымызды жазбайықшы, достарым,

Жалғыз-жалғыз жатамыз ғой бір кезде.

Сахнадағы күллі сазды әуенді тірісінде сиқырлы таяқшаның ұшында тербеткен Сайлау дос, сені сағындық. Міне, сенің артыңда өлмес, өшпес өнерің қалды., рухың қалды. Соны ғана жанымызға жұбаныш етеміз енді.

...Өзіңе тар болды ма, жер үсті осы?!

Қыр асты тіршіліктің теріс көші.

Кетті ме көңіліңде көп арманың,

Адамның адал мінез періштесі.

Сұсын-ай сұқ көзденген сұм ажалдың,

Көз жасым тарам-тарам...

тұра қалдым,

Күмбірі сен басқарған оркестрдің,

Ішінде естілмейді мына залдың.

Тойымсыз сұм ажалға тоқтам бар ма?!

Талайы таланттардың өтті арманда.

Таяқшаң жалт еткенде сахнада,