Жазылмаған дала заңдары

Қазақстан бүгінде кеудесіне азаттықтың туын қадаған еңсесі тік тәуелсіз елге айналды. Азаттықтың ақ таңы жолында қаншама маңдай тер мен табан еттің тілінгені баршаға мәлім. Десек те, біздің салт-дәстүріміз қаншалықты ұлықталып жатыр. Санамызда қаншалықты сақталып, жаңғырып келеді деген сауалға келгенде жауап таппай дағдарып қаламыз. Сонау, беліне шоқпар іліп, қолына қалқан алған жаугершілік заманның өзінде дәстүрін ұлықтаған дархан қазақтың ұрпақтары да қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған осы уақытта салтын ұмытпауы керек. Батыстың өркениетіне еліктеп, мәдениетіне бет бұрған тәуелсіз елдің перзенттері ұлттық құндылықтарымызды ұмытпау үшін де ұмытылмайтындай іс жасауымыз керек-ақ.Олай болса, алақаны ашық, пейілі дархан қазақ ешқашан дәстүрге келгенде тарылған емес. Жиені «жиендік» десе, қолындағы қимасын берген елдің жазылмаған дала заңдары ұлтымыздың, бабаларымыздың кеңдігінің айқын көрінісі. Қонағына соңғы асын тартқан қазақ беруді де дәстүріне айналдырған. Сол дала заңдарында үлкенге сәлем, қуанғанға сүйінші, қуанышқа шашу, соғымнан сыбаға, егіннен кеусен, малдан көгендік, көршіге ерулік, досқа естелік, төркіндеген қызға қалауын, балаға базарлық, сәбиге көрімдік, жетімге қолқайыр, мүсәпірге садақа, байлықтан шүлен үлестіру, тойға сияпат, киімге байғазы, жас үйленгендерді отқа шақыру, жас босанған анаға қалжа беруді қазақ халқы ұлттық байлығы, заңдылық деп есептеген.
Түбі түркі, діні ислам деп есептеген қазақ халқы Алладан басқадан қол жайып сұрамаса да, сұрауға байланысты да өзіндік салттарын қалыптастырған. Алладан денсаулық, Пайғамбардан шапағат, Қыдырдан  бата сұрауды Ислам дінімен ұштастырса, аңшыдан сыралғы, сырқат жанның көңілін, қарттың хал-жағдайын, жетімнің жай-күйін, саудың амандығын, ағайынның бүтіндігін, олжадан тәбәрік, қонақтан бұйымтай сұрауды да мызғымас дәстүрлі заңға айналдырған.
Әрбір ісін биссмилласыз бастамаған көргенді халық, баршаның қуанышы мен қайғысын тең бөлісіп отырған. Жатқа жақсылық тілеуден шаршамаған жұрттың кеңдігіне қарай Жаратушы иеміз де кем қылмаған болар сірә. Сапарға үлкеннің батасын алмай шықпайтын қазақ бата мен тілекті де тектілікке балаған. Барға тәубе, жоққа сабыр, ауырға төзім, жақсылыққа алғыс, болашаққа сенім, жетістікке шүкір, өткенге салауат, қалғанға береке, басқа амандық, денге саулық тілеудің арқасында қазіргі баршамыз еңсемізді тіктеп жүрер дәрежеге жеттік.
Иә, бұл-жазылмай қалған дала заңдары. Тамырын тереңнен алған текті халық, малдың ізінде жүріп-ақ болашақты кемел болжай білген. Сол болғам, ырым-тиым, салт-дәстүрімізді санамызға сіңіргендіктен, бүгінгі таңда бүкіл әлем бостандығын мойындаған ел болдық. Дәстүрін далаға тастамаған бабалардың ұрпақтары дәстүрімізді дәріптей білсе, ақылы дариядай даналарымыздан алар өнеге таусылмайды. Баласын дәстүрмен тәрбиелеген қазақтың шаңырағына шаттық орнаған дәурен мәңгілік боларына сенімдіміз.

Оңталап ЖОЛДАСОВ.