Көрші қыз (баллада)
Көрші қыз (баллада)...Көнебөген даласы.
Көрікті шақ.
Көктем.
Қырға кетті ешкі, өріп тұсақ...
Сол даланың төсінде асыр салып,
Сен жүруші ең еркелеп, елік құсап.
Жұқанасы қыстайғы жоқ мұз-қардың,
«Өларасы» өйткені өтті ызғардың.
Сонда маған көріндің ақша бұлт боп,
Арасынан гүл терген топ қыздардың.
...Жыңғыл гүлдеп,
жұпарын шашқан көктем,
Жолдас ағам үйленді тосқан көптен.
Бойжеткенге боратқан ғашықтық хат,
Беу, жігіттік біздің бұл бастан да өткен.
Қайта оралып кезім ол келмес менің,
Ақылсыздау, албырттау он бестемін.
Ауылдағы бес-алты теңдестерім,
Жоғалтқан кез қыз көрсе енді естерін...
...Қоңторғайлау кез еді әлі ел іші,
Біздің елдің сонда да кәделі ісі,
Той өткізу болатын.
Соның бірақ
Екі жастың тойы еді әдемісі.
О, дариға асқан той болмас одан,
...Жымияды мұртынан Жолдас ағам.
Шымылдықтың ішінде Орынша қыз,
Тығылған бір торғайдай торға сонан.
Шаммен жайнап әп-сәтте реңіміз,
Тиіп кетсе білекке білегіміз,
Ток ұрғандай табанда тоқсан қуат,
Қатты-қатты соғатын жүрегіміз.
...«Қалау-қалау» болатын кезекті ойын,
Теңдесінен тайқыды тежеп бойын.
Сөйтті дағы жаныма тығылды кеп,
Қуғын көрген қасқырдан көжектейін.
... «Қалау-қалау... кімді қалау?!
Арайлы күнді қалау,
Айсыз қараңғы түнді қалау,
Жазды қалау... күзді қалау,
Әне бір қызды қалау».
...Ойыны бұл бас қосқан қыз-жігіттің,
«Қалау-қалау» өзі осы ізгі үміттің.
Теңін тапқан қос жастың қараларын,
Тас қараңғы кететін үздіріп түн.
...Иә, көршінің қызы бұл,
кіші менен,
Ойым жоқ кез махаббат ісіменен.
Сезімімнің бірақ мен емеурінін.
Ерінімнің білдірдім ұшыменен.
Маған солай әлде бұл көрінді ме?!
Сондай сәттің ұмыттық көбін міне,
...Сыртқа шығып кетті ол дос қызымен,
Сәлден кейін әрірек шегінді де,
Көк мұхитта жүзетін көңіл-кеме,
Батылдығым жетпеді менің неге?!
Екеумізді жіберген алшақтатып
Балалық қой.
Өкпем жоқ о күнге де...
Бәйшешектей енді-енді бүр жаратын,
Мысалыға айтайын «Р» деп атын.
Орталықтан қашықтау оның үйі,
Біздің үйге көршілес,
мүлде жақын.
Әкеміз де болатын құрдас кісі,
Анашымнан анасы бір жас кіші.
Басымыздан мұндай сәт кешпегенбіз,
Бұған дейін екеуміз бір жақсысы.
Сырын айтса бұтына симайды ақын,
Екеумізге болса да үй-жай жақын.
Қазіргідей ватсап жоқ,
Оған арнап
Сырын хатқа мен едім шимайлайтын...
Біз – от едік бұрқ етер қауға түссе,
Көп ұзамай бір ұшқын лаулады іште.
Көрші қыздың үйіне көп қараймын,
Көз алартқан ұрыдай бауға түсте.
Бұл сырымды білмейтін әлі ел іші,
Шіркін, қыздың болатын әдемісі.
Содан кейін бораттым хатты қардай,
Бозбаланың осындай бар еді ісі...
Бәріміз де ержеттік,
қыр асты ұлан,
...Жазғытұрым жауқазын, гүл ашты маң,
Күлімсіреп сен келе жататынсың,
Күнекейдей шыққан бір күн астынан.
Осылайша кеудемде гүлдепті арман,
Он бес жаста ойыма жыр боп қонған.
Осы қыздың атының алғашқы әрпін,
Оқырманға айттым мен білмек болған.
Өткені бар адамның бар ертеңі,
Ел есінде сол адам қалар тегі,
Әлгі қыздың ажарын әнге қосып,
Әділхандар айтады әлі ертегі...
Өле-өлгенше ойымнан қалмас менің,
Махаббаты мен едім алғашқы оның.
Менің ұлы сезімге осылайша,
Көрші қыздан басталған қанбас шөлім.
Қызбен жүру ұят кез саналатын,
Бірте-бірте ауылға тарады атым.
Келеңсіздік осындай керек болса,
Кеңесінде ұстаздар қаралатын.
Бұл ісімнің көңілге түйді оғашын,
«Жетпегір» деп желкемнен түйді анашым.
Қыз анасы үн-түнсіз кешке қарай,
Жүгірді ала жымиып иінағашын...
Мұхиттарға асыққан мен өзен ем,
Көз алмаушы ем көршілес терезеден.
Есігіне телміріп екі көзім,
Жүрек байғұс төргі үйде төгеді өлең...
Бермесе де жауабын сан хатымның,
Ғашық болсаң, болмайды жанда тыным.
Атым әлі шықпаған ақын болып,
Алыс кезі еді ару Алматының...
Өткен күнге сірә да өлшем бар ма?!
Тағдырымның жазғанын көрсем де алда.
Көп ұзамай көрші қыз теңін тауып,
Қашып сонан кетіпті көрші ауданға.
...Келмейді ұйқым көзімді ілгенменен,
Кетпейді естен қанша өмір сүргенменен.
Бұл хабарды есіттім ауыл жақтан,
Арман қуып алыста жүргенде мен.
Сен тәккапар,
Өжет ең,
Отты,
Өр едің,
Бәлкім, ынжықтығым үшін сен өкпеледің,
Бәлкім, саған жылы сөз айта алмадым,
Сол үшін де өзімді жек көремін...
Өмір көші осылай жалғасады,
Желдей ескен уақыт алмасады.
Жас ержетіп, жасамыс жөнеледі,
Өтеді уақыт.
Қабірін қар басады...
Сонан көктем келеді жер жаңарып,
Тіршілікке төселдім мен қалалық.
Анда-санда жырларым жарық көрсе,
Оқиды екен о жақта ел қадалып.
Жылдар, жылдар заңына көндіретін,
Жар сүйетін менің де келді ретім.
Асау атқа міндім мен өлең атты,
Ақын болдым кешікпей ел білетін.
Ол да міне, ойдағы тапты арманын,
Ата берсін арайлы ақ таңдарың.
Бақытты бол алғашқы махаббатым,
Балауса сезімімнің жаққан шамын.
Толыбай АБЫЛАЕВ,
Қазақстан Жазушылар Одағыны мүшесі, Жарасқан Әбдірашев атындағы әдеби сыйлықтың иегері
Көрікті шақ.
Көктем.
Қырға кетті ешкі, өріп тұсақ...
Сол даланың төсінде асыр салып,
Сен жүруші ең еркелеп, елік құсап.
Жұқанасы қыстайғы жоқ мұз-қардың,
«Өларасы» өйткені өтті ызғардың.
Сонда маған көріндің ақша бұлт боп,
Арасынан гүл терген топ қыздардың.
...Жыңғыл гүлдеп,
жұпарын шашқан көктем,
Жолдас ағам үйленді тосқан көптен.
Бойжеткенге боратқан ғашықтық хат,
Беу, жігіттік біздің бұл бастан да өткен.
Қайта оралып кезім ол келмес менің,
Ақылсыздау, албырттау он бестемін.
Ауылдағы бес-алты теңдестерім,
Жоғалтқан кез қыз көрсе енді естерін...
...Қоңторғайлау кез еді әлі ел іші,
Біздің елдің сонда да кәделі ісі,
Той өткізу болатын.
Соның бірақ
Екі жастың тойы еді әдемісі.
О, дариға асқан той болмас одан,
...Жымияды мұртынан Жолдас ағам.
Шымылдықтың ішінде Орынша қыз,
Тығылған бір торғайдай торға сонан.
Шаммен жайнап әп-сәтте реңіміз,
Тиіп кетсе білекке білегіміз,
Ток ұрғандай табанда тоқсан қуат,
Қатты-қатты соғатын жүрегіміз.
...«Қалау-қалау» болатын кезекті ойын,
Теңдесінен тайқыды тежеп бойын.
Сөйтті дағы жаныма тығылды кеп,
Қуғын көрген қасқырдан көжектейін.
... «Қалау-қалау... кімді қалау?!
Арайлы күнді қалау,
Айсыз қараңғы түнді қалау,
Жазды қалау... күзді қалау,
Әне бір қызды қалау».
...Ойыны бұл бас қосқан қыз-жігіттің,
«Қалау-қалау» өзі осы ізгі үміттің.
Теңін тапқан қос жастың қараларын,
Тас қараңғы кететін үздіріп түн.
...Иә, көршінің қызы бұл,
кіші менен,
Ойым жоқ кез махаббат ісіменен.
Сезімімнің бірақ мен емеурінін.
Ерінімнің білдірдім ұшыменен.
Маған солай әлде бұл көрінді ме?!
Сондай сәттің ұмыттық көбін міне,
...Сыртқа шығып кетті ол дос қызымен,
Сәлден кейін әрірек шегінді де,
Көк мұхитта жүзетін көңіл-кеме,
Батылдығым жетпеді менің неге?!
Екеумізді жіберген алшақтатып
Балалық қой.
Өкпем жоқ о күнге де...
Бәйшешектей енді-енді бүр жаратын,
Мысалыға айтайын «Р» деп атын.
Орталықтан қашықтау оның үйі,
Біздің үйге көршілес,
мүлде жақын.
Әкеміз де болатын құрдас кісі,
Анашымнан анасы бір жас кіші.
Басымыздан мұндай сәт кешпегенбіз,
Бұған дейін екеуміз бір жақсысы.
Сырын айтса бұтына симайды ақын,
Екеумізге болса да үй-жай жақын.
Қазіргідей ватсап жоқ,
Оған арнап
Сырын хатқа мен едім шимайлайтын...
Біз – от едік бұрқ етер қауға түссе,
Көп ұзамай бір ұшқын лаулады іште.
Көрші қыздың үйіне көп қараймын,
Көз алартқан ұрыдай бауға түсте.
Бұл сырымды білмейтін әлі ел іші,
Шіркін, қыздың болатын әдемісі.
Содан кейін бораттым хатты қардай,
Бозбаланың осындай бар еді ісі...
Бәріміз де ержеттік,
қыр асты ұлан,
...Жазғытұрым жауқазын, гүл ашты маң,
Күлімсіреп сен келе жататынсың,
Күнекейдей шыққан бір күн астынан.
Осылайша кеудемде гүлдепті арман,
Он бес жаста ойыма жыр боп қонған.
Осы қыздың атының алғашқы әрпін,
Оқырманға айттым мен білмек болған.
Өткені бар адамның бар ертеңі,
Ел есінде сол адам қалар тегі,
Әлгі қыздың ажарын әнге қосып,
Әділхандар айтады әлі ертегі...
Өле-өлгенше ойымнан қалмас менің,
Махаббаты мен едім алғашқы оның.
Менің ұлы сезімге осылайша,
Көрші қыздан басталған қанбас шөлім.
Қызбен жүру ұят кез саналатын,
Бірте-бірте ауылға тарады атым.
Келеңсіздік осындай керек болса,
Кеңесінде ұстаздар қаралатын.
Бұл ісімнің көңілге түйді оғашын,
«Жетпегір» деп желкемнен түйді анашым.
Қыз анасы үн-түнсіз кешке қарай,
Жүгірді ала жымиып иінағашын...
Мұхиттарға асыққан мен өзен ем,
Көз алмаушы ем көршілес терезеден.
Есігіне телміріп екі көзім,
Жүрек байғұс төргі үйде төгеді өлең...
Бермесе де жауабын сан хатымның,
Ғашық болсаң, болмайды жанда тыным.
Атым әлі шықпаған ақын болып,
Алыс кезі еді ару Алматының...
Өткен күнге сірә да өлшем бар ма?!
Тағдырымның жазғанын көрсем де алда.
Көп ұзамай көрші қыз теңін тауып,
Қашып сонан кетіпті көрші ауданға.
...Келмейді ұйқым көзімді ілгенменен,
Кетпейді естен қанша өмір сүргенменен.
Бұл хабарды есіттім ауыл жақтан,
Арман қуып алыста жүргенде мен.
Сен тәккапар,
Өжет ең,
Отты,
Өр едің,
Бәлкім, ынжықтығым үшін сен өкпеледің,
Бәлкім, саған жылы сөз айта алмадым,
Сол үшін де өзімді жек көремін...
Өмір көші осылай жалғасады,
Желдей ескен уақыт алмасады.
Жас ержетіп, жасамыс жөнеледі,
Өтеді уақыт.
Қабірін қар басады...
Сонан көктем келеді жер жаңарып,
Тіршілікке төселдім мен қалалық.
Анда-санда жырларым жарық көрсе,
Оқиды екен о жақта ел қадалып.
Жылдар, жылдар заңына көндіретін,
Жар сүйетін менің де келді ретім.
Асау атқа міндім мен өлең атты,
Ақын болдым кешікпей ел білетін.
Ол да міне, ойдағы тапты арманын,
Ата берсін арайлы ақ таңдарың.
Бақытты бол алғашқы махаббатым,
Балауса сезімімнің жаққан шамын.
Толыбай АБЫЛАЕВ,
Қазақстан Жазушылар Одағыны мүшесі, Жарасқан Әбдірашев атындағы әдеби сыйлықтың иегері
