Ана тілі – ұлттық сананың қайнар бұлағы

Ана тілі – халықтың ұлттық ұстындарының негізі, өмір тірші­лігінің қайнар бұлағы, таным-түс­інігінің айнасы, тәлім-тәрби­есінің бағыттаушысы. Ана тілі­нен безген адам, ана тілін ман­сұқ­таған ұрпақтың тағдыры қай кезде де тұйыққа тірелетіні ақи­қат. Алайда көріп жүргеніміздей күнделікті өмірімізде өзінің тілі­нен жерінгендей болып, өзге тіл­де сайрап жүргендер де жетер­лік. Әрине, бұған ащылы-тұщылы өткен тарихымыздың әсері зор. Өйткені жүздеген жылға созыл­ған отаршылдық халқымыздың бүгінде ондаған миллионға жет­уін ғана тежеп қойған жоқ, дәс­түр-салтын, тілін де іске алғысыз етіп, дала ұлдарының, дала қыз­дарының өзге мәдениетке, өзге тілге әуестенуіне еріксіз итермеледі, мәжбүр етті.

Тәуелсіздік алғанымызға ши­рек ғасырдан асып барады. Ал­ай­да, мысқалдап кірген санадағы ауру әлі де кейінгі буынды сан­сыратып, өздерінің алтын өзек – ұлттық діліне оралу  мүмкіндік­тер­іне жол бермей-ақ келе жатыр ма деп қаласың. Осындайда бел­гілі режиссер досымның тілге тиек еткен бір жағдайы еске ора­лады да тұрады. Туған жеріне ұзақ жылдар қызмет еткен, аты елге танымал азамат, соғыс ар­дагері, кешегі бір гүрілдеген үл­кен саланың басшысы сар төсек болып жатқанда көңіл сұрай бар­ған оған көпшік астынан бір парақ ақ қағаз шығарып ұсын­ып­ты. Қараса, ауруы меңдеп қалжыраған ақсақал өз некрологіне керекті өмірбаяндық деректерін өзі ұқыпты етіп жазып қойған екен.

– Аға, мұныңыз не? – депті досым түсініңкіремей.

– Енді не болғанда да бұ дүн­иелік емес екенім белгілі ғой. Ертең олай-бұлай болып жатсам, әкімшіліктегілер әуелі осы қағазды іздейді. Сонда берерсің, – депті ақсақал.

– Балаларыңыз бар емес пе?!

– Ай, інім-ай, өмірде екі қате­лік жіберсем, бірі –  балаларымды орысша оқытқаным, орысша білім бергенім. Орыс тілінде сайрап жүрсе өмірден өз орын­дарын ойып тұрып алар деп ойладым ғой. Кеңес заманы біздерді солай тәрбиеледі. Орыс тілін жетік білгендер ғана төрге шығып, мансапты қызметке қол жеткізді. Мен де сол заманның "жетістігімін" ғой. Енді көрдік, орысша оқыған бала көбіне өзі­мен-өзі болып, салт-дәс­түрімізге мән бермейді. Адаммен, ағайын­мен араласуы кем болады. Ертең ағайын-туыстың алдында күміл­жіп қалмасын. Сен бас-көз бол, ағаңның осы ақырғы аманат тілегі деп біл, – деген екен.

Досым осы әңгімені үлкен тебіреніспен айтты. Шынымен де мұндай жайды қай-қайсысымыз да көріп жүрміз.

"Орысша оқысаң ғана кісі бола­сың" деген жалған түсінікті қаншама қайталап естіп жүрсек те, өмір мысалдары оны жоққа шы­ғарады. Бөтенді, басқаны мысал етіп алысқа бармай-ақ қояйық. Осы Аралдан шығып, алты алаш­тың мақтанышы болған қайрат­керлеріміз, ұлы тұлғаларымыз Ұзақбай Қараманов, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Құдайберген Саржа­нов, Рысқұл Ойнаров, Құдаберген Сұлтанбаевтың қай-қайсысы да ауылдағы қазақ мектебінен білім алып, кейін өзгелермен иық теңестіріп, бірсыпырасынан асып түсіп, сонау Ресейдің жоғарғы оқу орындарында оқып, бір ұлттың мақтанышына айналып, бір-бір тұлға болып қалыптасты емес пе. Бұдан артық қандай мысал керек, қандай үлгі керек, қандай өнеге керек.

Тәуелсіздік алғанымызға бір­шама жылдар өтсе де, орыс тіліне деген, басқа тілге деген әсіре­қызыл құштарлық талайлардың көкірегін жылытып, ойын көкке самғатып жүр. Орыс тілі мен ағылшын тілін білсе, әлгі бозымбайлары, бойжет­кендері жұлдызы жарқырап шыға келетіндей көрінеді. Дұрыс-ақ! Ғылымда, кәсіпте біраз жетістікке жетер. Әулетінің мақтанышына айналар. Алайда шын мәнінде ұлт қызметшісі деген ең бір мәртебелі атаққа ие бола алмай, дүбәра тір­шілік кешері сөзсіз. Қазақы тақпақ айтып өспеген, қазақ ертегісінің қиял-ғажайыбына бала қиялымен сүңгімеген, «Қобыланды», «Алпа­мыс», «Ер Тарғын» жырларын оқып, рухы асқақтамаған, "Қыз Жібек" пен "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" дастандарын оқып, ұлтық сезімнің иірімдеріне бойламаған, "Абай жолын", "Қан мен тер", "Көшпенділерді" жастығынның астына жастанып жатып оқып өспеген балалардың бойында өз ұлтына деген мақтаныш сезімі  бүршік атпай қалған өскіндей сол­ып, басқаның қаспағын қаймақ деп қабылдайтын етіп шығарады.

Қазіргі ата-аналардың көзге ұрып тұратын, өзгеден мойнын асырғысы келіп айтатын мақтан­ыштары "Балам Америкада, қыз­ым Англияда оқып жатыр. Екеуі де сол жақта, үйлі-баранды болды. Тұрмыс-тіршіліктері керемет. Бей­неқоңыраумен күнде сөйлесіп тұрамыз" деген сөз. Ал енді сол ба­ла мен қыздың, олардан туған не­мерелер мен жиендердің енді ешқашан қазақ болмасын, «Қа­зақ­стан Отаным», «Әр қазақ менің жалғызым» деп айта алма­сын, ең ақыр аяғы өздері Алланың берген жанын аманат еткен кезде келіп "Атам-ау, әжем-ау" деп ата дәс­түр­мен жоқтау айта алмасын пәруаламайды. Яғни, бір күндік мақтаныш, бір сәттік көсемсу –  олардың бүкіл өмірлік мұрат­тарын жоққа шыға­рып тұрады.

Қай-қай халықтың да ең жо­ғарғы саналық тәрбиесі –  оның ұлтшылдығы және мемлекет­шілдігі. Осы күндері қай-қай са­лада идеологиямызда кемшін тұстар болып жатса, ол мемлекет­шілдік сананың жетіспеуінен. Ал мемлекетшілдік сананың алтын қоры –  ұлттық тіл. Сондықтан да ұлтын сүйген адам ғана өз мем­лекетінің нағыз патриоты болады. Ондай азамат елінің болашағы үшін, халқының жасампаздығы үшін, ең аяғы жанын да аямайды. Сол мемлекет үшін еңбек етіп, тер төгеді. Сондықтан ұрпақ тәрбие­сіндегі ең басты нәрсе –  ол ұлттық сана сезі­мін қалыптастыру, ұлт­тық рухын жандандыру, ана тіліне деген өлшеусіз махаббатын ояту.

Тәуелсіздік туын желбіреткен  еліміздің ертеңін ойлайтын, халқымыздың, жұртымыздың қамын жейтін жасампаз, өр намысты, көкбөрідей ұрпағымыз болсын десек, ұлттық сананың қайнар бұлағы болатын –  қасиетті де киелі Ана тілінен оларды бір сәт те ай­ырмауымыз керек. Бұғанасы қатып, буыны бекіп, өмірлік тан­ым-түсінігі қалыптасқанша тек қана ана тілінің мол қазынасынан керегін көсіп алып, туған тілдің телегейінен мейірін қандырып, балауса кеудесін тіктетуіміз –  мақ­сат. Мұнан соң өмір баспалдақ­тарында үш тіл білсін, бес тіл білсін, ол енді бүгінгі ғаламдану ғасыр­ын­да, технология заманында олар үшін керекті «ер қаруы – бес қару» болары анық. Сонда ғана жалын­ды жастарымыздың өмірлік мұр­ат-мүдде бағытындағы жолдары сара, даңғылдары дара шығады. Сонда ғана тәуелсіз еліміздің көк аспан тектес көк туын жоғары ұстап, әр қадамдары нық болады. Жас мемлекетіміздің жаңа қарқынмен дамуына өздерінің азаматтық, қомақты үлестерін қосады.

Ана тілін ардақтаған жас буын – арда азаматтар күні өткен кешегі Кеңестік кезеңнің рухани езгісінен құтыла алмай жүрген алдыңғы буын ағалар құсап әрбір сөзінде, әрбір жазбаларында ойының құлпын ашар кілті етіп Луначар­ский, Макаренко, Чернышевский, Добролюбовтың санамызға сіңіп қалған жаттанды нақылдар­ын ала салмай, өз халқының ұла­ғатты ұлыларын, алаш ардақты­лар­ын  төбесіне көтеріп, елдік са­наның, ұлттық ұйысудың аңсарын өзек еткен Әлихан Бөкейханов, Смағұл Сәдуақасов, Ахмет Байтұрсынұлы, Нәзір Төреқұлов, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Мәш­һүр Жүсіп Көпей, Әлімхан Ер­меков, Мағжан Жұмабаев құрал­ыптас алып қайраткерлердің сөз­дерін әр қазақ жүрегіне жаттап, көңіліне қаттап, төріне жазып қой­са –  ұлы арманның, ата-баба­лар аманатының, елдік, ерлік жолының үзілмегендігі емес пе?!

Сылтауы сан түрлі жайлар ең­семізді басып, қаншама түңілгені­мізбен де, ХХ ғасырда келген тәу­елсіздік өз жемісін беріп, қазақ елін, қазақ баласын әлемге бұл күндері жиі-жиі таныта бастады. Басқаны қойғанда, бізге жақын жатқан, Ақтөбеден шыққан күміс көмей әншіміз Димаш Құдай­берген әлемдік үлкен сахналардан өзіндік орнын ойып тұрып алып отыр. Ана тілінің нәрлі уызы бойына тең тараған Димаш та қалың қытайдың, арғы жақтағы американдықтардың, ормандай орыстың, Батыстағы ағылшын, француздың ба, ортасына барса да, басқа тілдің етегіне жармас­пай, айтар ойын, серттей болған сөз­дерін туған тілі –  қазақ тілінде жет­кізіп жүр. Иә, біздің болашағымыз осы тәуелсіздік түлегі Ди­маштай жастар екені сөзсіз. Жас ұрпақтың жан әлемі, ұлтым деп соққан жүрегі осындай рухты болып тұруы керек.

Бүгінде әрбір адал сүт емген қазақтың жас пен кәрісінің күндіз ойында, түнде түсінде отаршылдықтың кесір, апаты­нан мойнымызға салынған тем­ір қамыттай болған ұлтсыз­дық­тан арылу, ұлтымыздың мерейлі болашағына сену жүр. ХХІ ғас­ыр өрінде халқымыз жан-жақты бәсекелестікке төтеп беріп, ал­дағы ғасырларға тілімізді барлық теперіштен арылтып, Елбасы­мыз айтқандай: «Дауға салса алмастай қиған, сезімге салса қырандай қалқыған, ойға салса қорғасындай балқыған, өмірдің кез келген орайында әрі қару, әрі қалқан болған, әрі байырғы, әрі мәңгі жас, отты да ойнақы Ана тілінен артық қазақ үшін бұ дүниеде қымбат не бар екен? Ғасырлар бойы қазақтың ұлт ретіндегі мәдени тұтастығына ең негізгі ұйытқы болған - оның ғажайып тілі!» екендігін дәлелдеп, Ана тіліміз мемлекет­іміздің ұлтына қарамай барлық азаматтарын біріктіретін қуатты ұлы арнаға айналып, ұлттық саясаттың темірқазық діңгегі болатын кезеңге ат басын тіреп тұрмыз.

«Тілі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады» деген екен қазақтың біртуар перзенті Ахмет Байтұр­сынұлы. Ал қазақ тілі ендігі жерде жоғалмайтыны анық. Есесіне, азды-көпті жоғын түген­деп, арғымағын сайлап, жасыл жайлауын жайлап, заман көші­нің алды­на шығады. Батыл қадам­дар халқымызды биік бел­естерге еркін шығарып, жұмыла әлемге төбе­ден көз тастайтындай дәрежеге көтерді.

Алтайдан Атырауға дейін құлашын кеңге жайып, көсіліп жатқан Қазақстанның нұрлы болашағы тек қана қазақ тілі ар­қылы іске асатындығын әрбірі­міз жүрегіміз арқылы сезініп, ақылымыз арқылы түйіндеп, «Мәңгілік Елдің» мәңгілік тілі бола беретіндігін айғақтасақ, одан артық бақыттың Алаш баласына керегі жоқ.

Ерғали Абдулла,

Қазақстан Журналистер одағының мүшесі