Тілдің қадірін қашырмайық

Тәуелсіз ел болып еңсе тіктегенде алғаш қол жеткізген құндылықтармыздың бірі – мемлекеттік тіліміздің мәртебесі еді. Тіл туралы заң қабылданып, қазақ тілінің қадірі арта бастады. Мемлекеттік тіл сол мемлекеттің ең маңызды бөлшегі. Отыз жылды артқа тастап, заманға сай қалыптасып келеміз. Десек те, қазақ тілінің бәрінен биік тұруы керек. Бірақ қазір өзгенің қаңсығын таңсық көріп, әдемі тілімізден әр кетіріп жүргендер де бар?Аралда соңғы жылдары кәсіпкерлік сала дами түсті. Бұл қуантады. Дегенмен, сол нысандардың сыртында өзге тілдегі атауларды көргенде көңіліміз құлазып қалады. Осы бір тұста: «Қазақтың тілі – қазақтың жаны! Халқымыздың тарихы да, тағдыры да – тілінде. Мәдениеті мен әдебиеті де, ділі мен діні де – тілінде. В.Радлов айтқандай, қазақ тілі – ең таза әрі бай тілдің бірі. Тіл өткен тарихпен ғана емес, бүгін мен болашақты байланыстыратын құрал. Меніңше, тілдің тұғыры да, тағдыры да бесіктен, отбасынан басталады. Отбасында ана тілінде сөйлеп өскен бүлдіршіннің тілге деген ықыласы терең, құрметі биік болады»,– деген болатын Мемлекет басшысы.Қазақылық қаймағы бұзылмаған өлкеде өмір сүрудеміз. Біздің аймақта тұрақтаған халықтың 99,9 пайызы қазақ тілінде сөйлейді. Ара-кідік тартылған теңіздің ұлтанынан зерттеу жасап кететін шетелдіктер болмаса, сырттан келіп жатқан өзге ұлт жоқ. Бірақ соңғы уақытта қаланың орталық көшелерінен орын тепкен «Poloto», «Monасo», «CHUCHA ice», «Аладдин» тектес қазақы ортаға жат атаулармен тұрған тамақтану орындары мен қаладағы сұлулық салондарының киім-кешек дүкендерінің басым көпшілігі ағылшын немесе орыс тілі негізіндегі атулармен тұр. Осы нысандар қатары жақында тағы «Million plaza»-мен толықты. Үлкендер жағы мұның түпкі мағынасын түсіне алмай әлек.Туған тіліміздің қолданыс аясын кеңейтіп, өркенін өрістетуге арналған «Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы» заңында: «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс-қағаздарын жүргізу тілі. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы» деп тайға таңба басқандай етіп айтылған. Сондай-ақ аталған заңның 21-бабында: «Бланкiлер, маңдайшалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскуранттар, баға көрсеткiштерi, басқа да көрнекi ақпарат мемлекеттiк тiлде және орыс тiлiнде, ал қажет болған жағдайда басқа да тiлдерде жазылады. Көрнекi ақпараттың барлық мәтiнi мынадай ретпен: мемлекеттiк тiлде - сол жағына немесе жоғарғы жағына, орыс тiлiнде он жағына немесе төменгi жағына орналасады, бiрдей өлшемдегi әрiптермен жазылады. Қажеттiгiне қарай көрнекi ақпараттың мәтiндерi қосымша басқа да тiлдерге аударылуы мүмкiн. Бұл жағдайда қарiп өлшемi нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленген талаптардан аспауға тиiс. Ауызша ақпарат, хабарландыру, жарнама мемлекеттiк тiлде, орыс және қажет болған жағдайда басқа да тiлдерде берiледi» делінген.
Алайда арамызда бұл мәселеге терең мән бермей жеңіл-желпі қарайтын жандар әлі де баршылық. Аудандық мәдениет және тілдері дамыту орталығы мамандарының өз уәжі бар. Олардың сөзінше жыл басында Арал қаласы мен Сексеуіл кентіндегі кәсіпкерлік нысандарға жүргізген тексеру барысында олардың атаулары мен жарнамаларынан көптеген заңға қайшылықтар анықтаған.
– Бізде тексеріс жүргізетін арнайы бекітілген құрам бар. Олардың ішінде мемлекеттік тілде оқытушылар мен бөлімнің жауапты қызметкерлері қамтылған. Жыл басындағы тексеріс көптеген кәсіпкерлік нысандардағы атаулар мен жарнамалардың кемшілігін айқындап берді. Көбіне біздегі кәсіпкерлік нысандардың атауы мемлекеттік тілде емес, бірыңғай орыс немесе ағылшын тілінде берілген. Біз бұған бей-жай қарай алмаймыз. Ең алдымен өз тілімізді өзіміз құрметтеуіміз керек. Бірақ кәсіпкерлерге шара қолдануға бізде құзіреттілік жоқ. Сондықтан тек түсіндірме жұмыстарын жүргізумен ғана шектелудеміз. Әрбір қаны қазақ азамат саналы түрде мұндай атаулардың тұрпайы екендігін түсіну керек, – дейді мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің бас маманы Бекбол.
Маңдайша жазулар мен басқа да көрнекі ақпараттардың жазу және орналасу тәртібі заңға сәйкес келмеген кәсіпкерлік нысан басшыларына түсіндіру жұмыстары жүргізіліп, ескерту хаттар берілген-ді.
Тіл – ел тірегі. Оның қоғамдағы, сонда өмір сүретін адамдар арасындағы орны бөлек. Осы сала мамандарының зерттеулеріне сүйенсек, қазіргі таңда дүние жүзінде алты мыңға жуық тіл бар екен. Олардың жүзден астамына ғана мемлекеттік мәртебе берілген. Мұндай асыл құндылық тізімінен біздің ана тіліміз – қазақ тілінің де көрінуі көңілге қуаныш, жүрекке нұр құяды. Дегенмен, қазір қоршаған ортада тіліміздің құндылығына немқұрайлылық байқалады. Ауданда кәсіпкерліктің дамығаны көңілге қуаныш ұялатады десек те, сол нысандардың атауы өзге тілде қойылған.
Иә, тіл тағдыры – ел тағдыры. Олай болса бүгінгі сөз етілгендей, көлеңкелі жағдайларға тиісті орындармен бірге баршамыз немқұрайлы қарамағанымыз жөн. Мемлекеттік тілге деген жүрек түкпіріндегі сүйіспеншілік пен құрметті суытып алмауға міндеттіміз.

Н. Маратқызы