Туған қалам – Аралым
Ақын Әбілхан Махановтың Аралдың әнұраны болған «Аралым – айдын шалқарым» әні "Аралым – айдын шалқарым, құт-береке қонған жер" деп басталады. Бұл сөз бүгінде ауданымыздың айнасы "Толқын" газетінің маңдайшасында эпиграф болып тұр. Әбекең айтса айтқандай, Арал өңірі шындығында құт-береке қонған жер. Ақын Бекұзақ айтқандай бұл Аралдың табанынан су кетсе де, халқының жүрегінен жыр кетпеген қасиетті жер. Бүкіл әлеммен бірге Аралда өзінің қалыптасып, өркендеу кезеңінде қиын да қызықты тарихты бастан кешірді. Жалпы, Арал өңірі, оның ішінде Арал қаласының іргетасы қаланып, дамуы 1901-1905 жылдардағы Орынбор-Ташкент темір жолының салынуымен және оның Арал поселкесінің үстімен өтуімен тікелей байланысты. Темір жолдың жүруіне орай бұрынғы шағын өнеркәсіп орындары – артельдер мен цехтар ірі мемлекеттік мекемелерге айналды. Дереккөздерге қарағанда, 1913 жылы Арал поселке атанып, онда 1026 адам тұрған. Аралда балық аулау ісі қарқынды дамып, 1921 жылы аштыққа ұшыраған Поволжье халқына 14 вагон балық жөнелткен. 1920 жылы балық зерттеу стансасы жұмыс істей бастаған. 1925 жылы балық аулайтын серіктестік деген ұйым құрылып, кейін олардың басы біріктіріліп «Балықшылар одағы» құрылған. Осы жылдарда Аралда кеме жөндеу зауыты салынып, іске қосылған. 1946 жылы Арал қаласында шыны зауыты жұмыс жасаған. 1960 жылға дейін Арал қаласынан Нөкіс, Мойнақ, Чарджоуға жүк, жолаушылар таситын кемелер жүрген. Оларға басшылық жасайтын қалада Арал теңіз порты деген ірі мекеме болды. Осы мекеменің басшысы Бахи Нысанбаев деген ағамыз болатын, өзі де келбетті адам еді, теңіздің аппақ парадтық киімін киіп, көшеге шыққанда бәріміз қызығып қарап тұрушы едік. Бұдан басқа да Арал поселкесінде өнеркәсіптік, мәдени-ағарту, тұрмыстық мекемелер көптеп ашылып, жұмыс істей бастаған. Мұның барлығы да Арал поселкесінде орналасқандықтан поселкенің қала атануына негіз болды. Сөйтіп, Сырдария губеркомының нұсқауына сәйкес Арал совдепінің председателі Т.Медетбаев 1927 жылдың 1 қазанынан бастап поселкеге қала атағын беру туралы №142 бұйрығын шығарған. Осы күннен бері поселке қала атанып келеді. Биыл бұған 95 жыл толып отыр.Қаламыз бүгінде көркейіп дамыған. Суың, газың үйіңе келіп, көшенің көбісі жарықтанып, асфальтталған, электр желісі үздіксіз берілуде. Кейде жан-жағыңа қарасаң, көкорай шалғын, көкмайса, айналасы судан көрінбейтін жерде отырғандардың өздері не ауыз суға, не жарыққа, не жолға, не жылуға жарымай шулап отырғанын көргенде шүкір, тәуба дейсің, қуанасың. Аралдың құмына аунасаң үстіңе дым жұқпайды, қағып-қағып жүре бересің. Топан су қаптайды деп те қорықпайсың. Бұл құт-береке емей немене?!Қаланың өткеніне көз жіберсек, сонау өткен ғасырдың 60 жылдарында қазіргі З.Шүкіров атындағы қалалық мәдениет үйі тұрған жерде орталық базар болды. Базар тек жексенбі күні болатын еді. Базардың іші, төбесі қамыспен жабылып, шикі қам кірпіштен салынған жағалай әртүрлі дүкен. Жұрт тайлы-тұяғы қалмай, сәнді киініп, шұбырып сонда барушы еді. Базарда не болмайды дейсің, іздегеніңнің бәрі табылатын. Бала болсақ та біз де қызықтап сонда барып, одан әрі теңізге, пляжға кететін едік. Ол кезде теңіз қаланың дәл іргесінде толқыны шулап жататын. Басында тек лимонад пен пирожки сатылатын. Соны ішіп-жеп алып, кешке дейін суға түсуші едік. Суға сүңгіп жіберіп, көзімізді ашсақ, көз алдымызда майда балықтар өріп жүретін.Әбілхан Маханов ағамыз 1990 жылы Аралда өткен Аралды құтқару жөніндегі халықаралық дөңгелек столда «Есіккөл табиғи апаттан бір сәтте жоқ болды, ал Арал теңізі адамдардың өз қолымен жасалған апат» деген екен. Көкарал бөгетінің салынуымен теңіздің Арал қаласына жақындағанына да біршама жыл болды. "Піскен астың күйігі жаман" демекші, енді сол төбесі көрініп тұрған теңізді қалаға дейін әкелсе деген тілек. Сонда Арал қаласы Қазақстанда теңдесі жоқ курортты қала, екінші Сочи болар еді. Кезінде солақай саясаттан кеткен қателікті жөндеп, қалаға теңізді әкелу, енді Жаңа Қазақстанды құрушылардың іскерлігі мен адамгершілігінде деп білеміз.Айналдым Аралым,Жайнаған Аралым.
Әсемпаз, жасампаз,
Бай қалам – Аралым, – деп Е.Кенебаев пен Ө.Спанов бұдан жарты ғасыр бұрын жырлағандай, туған қаламыз күннен-күнге көркейіп жайнай берсін. Қаламыздың туған күні баршаңызға құтты болсын!
Жақсыбай Төребеков,
мәдениет саласының ардагері
