Көзмоншақ тағу дұрыс па?

Халқымыз түрлі ырым-тыйымдарға сенгіш келеді. Иә, қай нәрсенің де алдын ойлаған қазақ ырым-тыйым сөздерді бекер айтпайды. Мәселен, жаңа туған сәбидің бесігіне немесе босағаға жаңа аттап түскен жас келінге көз тимесін деп «көзмоншақ» тағып қойып жатады. Тіпті қазір көзмоншақ араласқан түрлі әдемі бұйымдар да көптеп кездеседі. Бұл қаншалықты дұрыс? Көзмоншақтың расымен де адамға пайдасы бар ма? Міне, осы сынды сұрақтар көпті толғандыратыны анық.Ұрпағының көбеюіне, олардың өсіп-өнуіне аса мән берген қазақ халқы кішкентай балаға тіл-көз тимесін, сұқ өтпесін, назар түспесін деп олардың бас киіміне үкі, жыланның қураған басын, көзмоншақ қадап, тұмар тағып қоятын болған. Көпшілік бар жерге апарғанда маңдайына күйе жағады.
Негізі «көз тию», «тіл тию» деген сынды сөздер бекер емес. Мәселен, әр адамның бойында қазіргі тілмен айтсақ энергиясы, аурасы болады. Сәбиге ешқандай жамандық ойламаса да, көзіндегі назар күші балаға беріліп, сәби ауырып қалуы мүмкін. Яғни, қызуы көтеріледі немесе құсады, іші өтетін секілді балаға ауырлық түседі. Бұрындары әжелер мұндай жағдайды бірден түсініп баланы таза сумен ұшықтап, тұзбен аластайтын болған. Тіпті әжелеріміз баланың маңдайына күйе де жағып қоятын болған. Мұның себебі адамның көзі балаға емес, маңдайындағы күйеге түссін дейтін. Тіпті баланы көзге түспейтіндей етіп, қораш киіндіріп қоятын. Сонымен бірге бала шетіней берсе «Елемес», «Елеусіз», «Ескермес» деген секілді есімдер қою арқылы назардан қашуға болады деп ырымдаған.
Бүгінде үкі тағып, күйе жағып жүретін жандар саусақпен санарлық. Сондай-ақ қазіргі көзмоншақтардың бәрі қолдан жасалғаны белгілі. Ал шынайы көзмоншақ деген кез келген жерде жататын, оңай табылатын зат емес. Оны дария мен өзен-көлдердің жаға-жиегінен кезіктіруге болады. Толқын ұрып шайып, жып-жылтыр болған кішкентай домалақ қарасұр немесе қара тастың бірнеше жерінде ақ дақтары болады. Мұндай тас адам көзінің ағы мен қарасының нышанындай болғандықтан былайғы тастардан өзгешеленіп, тылсымдау көрінеді екен. Сол ерекше тасты зергерлер шеберлікпен әдемілеп теседі де, ұл балалардың бас киіміне немесе киімінің өңіріне қадап қояды. Ал қыздардың көзмоншағын көбінесе күміске бекітіп, бұралмалы бау жасап сәндейтін болған.
Көз тиюдің алдын алған ертедегі ата-әжелеріміз түрлі әрекеттер жасайтын. Ол әрекеттердің барлығын бекерден бекер жасамайтыны белгілі. Сол үшін балаларымызды көз тиюден сақтап жүргеніміз дұрыс.
А. НҰРЛАНОВА