Кеме тізгіндеген келіншек
Аралға құяр сағадағы елдің балық шаруашылығымен айналысқаны бүгін емес. Өткен ғасырда патша отаршылдары Райым мен Қазалы бекінісін түсіріп, бірте-бірте орыс көпестері осында келіп орныққан. Теңіз бен дарияда су емес, балық ағып жатқан заман. Иен байлықтың иісін сезген өзге ұлт өкілдері бері қарай үдере тартқан кез еді бұл.Ал кеңестік билік алғаш орнаған жылдары теңіздегі жұрттың түпқиянда жатқан басқаларға көмегін қайда қоясыз? Он төрт вагон балықтың хикаясын ел біледі. Оған да 100 жыл. 1921 жылы Еділ бойындағы ел аштан қырылғанда Лениннің хаты тек сеп болған шығар. Шын мәнісінде жұт дейтін нәубет басталғанда біздікілердің қарап отырмайтыны белгілі еді. Поволжье мен Ресейдің орталық аудандарында құрғақшылық жайлап, егін атаулы күйіп кеткенде, өзі бірде тоқ, бірде аш отырған жұрт өзгенің халін шын түсінген. Әрі «өле жегенше бөле жеуді» бұрыннан білетін біздің ұлт қайырлы істе бірінші жүретін еді ғой. Ақиқаты осы.
Ал Ұлы Отан соғысы басталғанда аралдықтар майдан даласына қанша тонна балық жіберді деп есептеп жатпаймыз. Айтпағымыз басқа. Қару ұстауға жарайтын азаматты соғысқа әкетсе, елдегі бейнет кәрілер мен әйел қауымына түспей ме?! Осы жерде бейнеткеш балықшыны айта отырып, ақ жаулықты аралдық ана жайлы қалам түртеміз. Өйткені, бұрын теңіздің асау толқынында ерлермен бірге бойжеткен қыздар да балық аулады. Оған дәлел жайнаған жастығы соғысқа тұспа-тұс келген Мереке Кенжалиеваны айтуға болады.
Оның теңіз маңайындағы ауылдағы қыз-келіншектің басын қосып, балық аулағанын біреу білсе, біреу білмес. Бұл соғыстың алғашқы жылы еді. Теңіз жағалай қоныс тепкен көп ауылдағы ау салып, ескек есуге жарайтын мейлі бала, мейлі әйел болсын, су үстінде жүрді. Жас келіншек Мерекенің де теңіз толқынына алғаш тұмсығы тиген «Лебед» атты кемеге капитан көмекшісі болған уақыты бұл. Кейіннен Александр Ли есімді корей капитан кеменің тізгінін Мерекенің өзіне сеніп тапсырған.
Соғыс жайбарақаттықты көтермейді. Мерекенің күйеуі Нағашыбай әу баста кеме механигі еді. Енді жас жұбайлар балық аулау науқанын бір кемеде орындауға кіріскен. Шулаған теңіздің аласұрған толқыны «мен деген» апайтөс, қарулы еркегіңді қажытады. Ал мұнда кеме басқарушысы тым жас келіншек. Мереке сонда да мойымапты. Оның басты мақсаты – теңіздің бір шетінде жатқан «Шошқабас», «Ұялы», «Қасқақұлан», «Айжарымтас» аралдарына жылымшыларды тасу. Жай тасып қоймай, ауланған балық толы қайықтарды тіркеген күйі кейін қайтатын.
– Шешем теңіздегі арпалысты кейде айтып қалатын. Соғыс жылдарында жанын шүберекке түйіп, анаммен бірге балық аулаған қыз-келіншектердің барлығы да бақиға аттанды. Кей күндері айы-күні жеткен құрбы келіншектерді теңіз үстінде өз қолымен босандырғанын әңгімелейтін. Кемені жүргізіп, 9-10 валдық толқындарға төтеп берген анамның жанкештілігіне әлі де таңғаламын, – дейді ұлы Әбужан Нағашыбайұлы.Әбужан ағаның айтуынша, анасымен бірге жүрген балықшылар мыңдаған тонна балық ауланса, соның барлығы пойызбен майданға кеткен. Дүлей дауыл мен ақбас толқындармен айқасқан қазақ әйелі кемемен талай балықшыларды дін аман жағаға жеткізіп отырған. Жеңісті жақындатамыз деп жанын қинаған балықшы жұрттың бұл еңбектің өтеуіне бір-екі асымдық торта ғана берілген екен. Қанағатшыл халықтың санасында тек «бейбіт күн оралса, бұл ауыртпашылық артта қалады» деген сенім ғана тұрыпты.
– Шешем 1919 жылғы. Бұрынғылардың сүйегі асыл ғой. Қанша бейнет тартса да, жасы ұлғайып қайтты. Дұрысы, 2011 жылы, 91 жастан асып, дүниеден озды. Құдайға шүкір, әкем мен анамның артында бір қауым ел бар. Немере-шөберелері жетерлік, – дейді Әбужан аға.
«Аққу» деген ат беріп, өзі капитан болған Мереке анамыз соғыстан кейін де кеме жүргізіп, бейбіт елде еңбек борышын атқарған. Балық аулау науқанында үздіктер тізгінін ешкімге бермепті. Соғыс басталып, қиын заманда азаматтарының жоғын білдірмеген осындай аралдық қыз-келіншектердің теңіз толқынындағы ерлігі әлі күнге дейін ерлермен бірге аталады.
Ержан ҚОЖАС
syrboyi.kz
