Суреттер сыр шертеді
Арал өңірінің тарихы – терең, тағылымы – мол. Бұл өлкенің құмды жалы, тамшы суы талай тағдырды, еңбек пен ерлікті бойына сіңірген. Сол тарихты түгендеп, келер ұрпаққа аманаттау – елге адал қызмет еткен азаматтардың парызы. Оны жүрекпен сезініп, туған жерінің өткені мен бүгінін жас өркенге жеткізуге бар күш-жігерін жұмсап жүрген тұлғаның бірі – мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақ ССР Балық шаруашылығының бұрынғы министрі Құдайберген Саржанов.Қ.Саржанов ұзақ жылдар бойы елдің мүддесі үшін аянбай тер төгіп, әсіресе балық шаруашылығының өркендеуіне зор үлес қосқан тұлға. Аралдың тағдырын, Сыр бойының болашағын ойлап, тарих тағылымын жоғары қойған азамат ретінде ол туған жеріне рухани сый тартуды жөн санады. Нәтижесінде 2018 жылы өз бастамасымен, жеке қаражатынан ашылған «Суреттер сыр шертеді» мұражайы – өңір тарихының айнасы, өткен күндердің естелігін сақтаған құнды орталық болып қалыптасты.
Құдайберген аға өз естелігінде:
– Арал – менің тағдырым. 1974 жылы «Арал балық шаруашылығы» өндірістік бірлестігін басқарған кезім әлі күнге дейін жадымда сайрап тұр. Ол кезде бұл бірлестікте 1500-ге жуық адам еңбек ететін. Сол жылдардағы оқиғалар, балықшылардың жанкешті тірлігі, теңіздің толқынымен арпалысқан сәттері бәрі менің көз алдымда тұрды. Жиналған деректерді, суреттерді сол кезден бастап сақтап, түгендей бердім. Кейін зейнетке шыққан соң осы дүниелерді елге көрсетіп, мұражай ашуды жөн санадым, – дейді.
Сол ойдан туған мұражай бүгінде төрт бөлмеден тұрады. Алғашқы үш бөлмеде Арал теңізін жағалаған балықшылардың өмірі мен еңбегі, елге қызмет еткен қайраткерлердің суреттері мен деректері қойылған. Сондай-ақ аудан тарихына қатысты сирек кездесетін мақалалар мен кітаптар, сондай-ақ өзі жазған еңбектерін таба аласыз. Кітаптарының әр бетінде туған жерге деген махаббат пен адалдық жатыр. «Елге еңбек ету – адамның ең үлкен бақыты. Ал туған жердің тағдыры – өз тағдырымыз» деген ағамыздың сөзі осы еңбектердің бар мазмұнын айқындап тұрғандай.
Теңіз төсін тіліп, желкенін керген қайықтар, күннің ыстығында да, аязды боранда да адал еңбегін аямай, отбасын асыраған балықшылардың бейнесі көз алдыңа келеді. Бүгінде балықшылық кәсіп туралы мұндай жәдігерлер теңдесі жоқ қазына. Әсіресе, «Балықшылар» музейі маңындағы төрт кеменің қайта құрастырылып, мұражайға жеткізілуі – бір дәуірдің тарихын тірілтіп қойғандай әсер қалдырады. Бұл істің басы-қасында да Құдайберген аға жүріп, тікелей атсалысқан.
Ал төртінші бөлме ерекше. Бұл залда Құдайберген Саржановтың отбасымен таныса аласыз. Мұнда еңбек адамының қызмет барысында алған марапаттары, арнайы іссапарлардан естелік, атбегілік қызығушылығынан туған заттары мен отбасылық суреттері жинақталған.
Мұражайдың атмосферасы да ерекше. Кірген сәттен-ақ тарихпен тілдескендей боласың. Әрбір бұрышта ескірген суреттердің сырын тыңдап, әр жәдігерге үңілген сайын өткен күннің үні құлағыңа жеткендей әсер аласың.
Жақында облыс қарамағына өткен мұражайда бүгінде бірнеше жан жұмыспен қамтылып отыр. Солардың бірі ғылыми қызметкер Ақбота Әмішаева:
– Мұражайға келген қонақ құнды жәдігерлермен қатар сол заманның көрінісін сезіну үшін келеді. Әсіресе жастар үшін үлкен тәрбие мектебі. Өйткені мұнда тек өткеннің ізі ғана емес, елге адал қызмет етудің үлгісі жатыр.
Және мектеп мұғалімдері арнайы сабақтар өткізуге де жағдай жасалған. Сонымен бірге әрбір жан өзінің балықшы аталары туралы деректерді іздеп таба алады. Немесе қолда бар мәліметтерін біздің орталыққа табыстауға рұқсат етілген, – деп пікірін білдірді.
«Суреттер сыр шертеді» мұражайында табиғат тағдырына қатысты арнайы бұрыш бар. Онда «Шарткен-Ата» қоғамдық бірлестігінің еңбектері көрсетілген.
Аралға жиі барып тұрам. Күшіміз, ойымыз бар. Азаматтармен ақылдастым. Сөйтіп «Шарткен-Ата» бірлестігін құрдық. Аралда кешегі уақытта қаяз балығы болған. Бұл балық Аралдың, жалпы Сыр өңірінің мақтанышы еді. Әлемде жоқ, 1978 жылы «Қызыл кітапқа» енген. Оны аулауға болмайды. Біздің бірлестіктің мақсаты – осы сирек кездесетін, бағалы балық түрін көбейту. Арнайы бригада жұмыс істейді. Қол жеткен жетістіктер де бар. Қазір бұл балық сирек те болса теңізде ұшырасады, – дейді ағай бір сұхбатында.
Осылайша, мұражай бес жылға жуық уақыт ішінде жасақталып, төрт бөлмелі үлкен рухани орталыққа айналды. Құдайберген Саржановтың табандылығының, елге деген сүйіспеншілігінің нәтижесінде дүниеге келген бұл мұражай бүгінде халықтың мақтанышына, балықшылар рухына тағзым мекеніне айналып отыр.
Құдайберген Саржанов – бірлестікте қызмет еткен жылдары елдің бірлігін, балықшылардың еңбегін, туған жердің тағдырын өз көзімен көріп, оны кейінгі ұрпаққа жеткізуге тырысқан азамат. Бүгінде ол тек тарихты жинап қана қоймай, бірнеше кітап жазып, өткен күндердің естелігін қағаз бетіне түсірді. Бұл еңбектер – болашаққа қалдырған өшпес мұра.
«Суреттер сыр шертеді» – атына заты сай, Сыр елінің рухани байлығы. Оның ашылуы – елін сүйген азаматтың туған жеріне жасаған үлкен сыйы. Құдайберген ағамыздың өзі айтқандай: «Елге қызмет етудің жалғасы – ұрпаққа тарихты аманаттау». Шын мәнінде, мұражай – осы аманаттың айқын көрінісі. Тарихын қастерлеген елдің болашағы да баянды болмақ.
Г.САҚТАПОВА
